Chuyện về người chuyên bắt bệnh cho đất

Thạc sĩ, kỹ sư Phạm Quí Ninh chuyên gia của Công ty Phú Mỹ Tây Nam trên cánh đồng ở Đồng bằng sông Cửu Long

Trên cánh đồng lúa đã gặt ở Tri Tôn (An Giang), một người đàn ông cúi xuống nhặt một nắm đất, nghiền nhẹ giữa các đầu ngón tay. Anh lặng lẽ quan sát màu sắc, cấu trúc, độ ẩm. Anh tiếp tục dùng máy chuyên biệt miệt mài “đo” các chỉ số trong đất ngay tại cánh đồng trong cái nắng đã ngả Tây. Công việc này cũng như một cuộc khám tổng quát cho một sinh thể sống. Bởi vậy, người ta gọi anh bằng cái tên đặc biệt: “Người bắt bệnh cho đất”.

Nhiều năm nay, Thạc sĩ, kỹ sư Phạm Quí Ninh, chuyên gia của Công ty Phú Mỹ Tây Nam (Tổng công ty Phân bón và Hóa chất Dầu khí - CTCP), đã rong ruổi khắp ruộng đồng miền Tây, từ những chân ruộng lúa bạc màu vì canh tác đơn điệu đến các nương cà phê đất đỏ bazan cằn cỗi mùa khô. Với anh, đất không câm lặng. Nó có tiếng nói riêng, có bệnh và có nhu cầu được lắng nghe, chăm sóc.

“Khám bệnh cho đất” - anh thường bắt đầu như thế khi nói chuyện với nông dân. Và điều bất ngờ là những người nông dân, vốn tưởng như chỉ tin vào kinh nghiệm truyền đời, lại chăm chú lắng nghe lời anh như lắng nghe thầy thuốc nói về một người thân đang ốm.

Công việc của anh bắt đầu bằng việc… lội ruộng. Không phải cứ bốc một nắm đất ở đâu cũng được. Điểm lấy mẫu phải được chọn lọc kỹ, tránh xa gốc cây, đống phân hay lối mòn của trâu bò. Mỗi mẫu được lấy ở tầng đất canh tác 0-15cm, nơi rễ cây đâm sâu tìm kiếm sự sống. 3-5 điểm được trộn lại, ghi chú cẩn thận: loại cây trồng, màu đất, trọng lượng mẫu…

Sau đó, đất được gửi đi xét nghiệm. Các chỉ số hiện lên: pH, độ ẩm, hàm lượng N-P-K, chất hữu cơ, vi lượng như canxi, kẽm, sắt, magiê… Rồi kết cấu đất, khả năng giữ nước, độ mặn, EC…, tất cả tạo thành một “bản hồ sơ sức khỏe” đầy đủ.

Từ bản chẩn đoán này, người kỹ sư sẽ cho biết cần bón bao nhiêu kali, có cần thêm phân trung vi lượng, đất chua có cần vôi, thời điểm bón thúc là khi nào… Những điều tưởng như phức tạp ấy, anh Ninh diễn giải bằng ngôn ngữ đời thường, dễ hiểu đến mức nông dân phải gật gù: “Sao trước giờ mình không biết đất cũng bệnh?”.

Có thể nói, quy trình “khám bệnh cho đất” là bước thiết yếu trong nông nghiệp hiện đại, đặc biệt khi canh tác bền vững là xu thế tất yếu, giúp người nông dân “đọc vị” được thửa ruộng của mình, để có thể bón đúng, đủ và hiệu quả.

Sau phân tích là đánh giá. So sánh các chỉ tiêu với ngưỡng chuẩn theo từng loại cây, người kỹ sư có thể nhanh chóng xác định: đất có đang bị thiếu dinh dưỡng không? Đất chua hay kiềm? Có bị mặn, chai cứng hay thiếu hữu cơ? Những câu hỏi từng là ẩn số giờ đây có thể trả lời rõ ràng bằng dữ liệu.

Từ đây, “toa thuốc” được kê. Nếu đất chua, có thể cần bón vôi. Nếu đất thiếu kali hoặc trung vi lượng, sẽ cần bổ sung phân chuyên dùng có chứa các chất này. Nếu đất nghèo hữu cơ, cần thêm phân chuồng, vi sinh. Nếu đất giữ kém dưỡng chất, phải điều chỉnh cách bón, như chia nhỏ nhiều lần, sử dụng phân chậm tan… Kế hoạch bón phân không còn là một phán đoán mơ hồ, mà là một chiến lược chính xác theo từng giai đoạn sinh trưởng của cây.

Thạc sĩ, kỹ sư Phạm Quí Ninh đang thăm khám cho đất

Cũng theo anh Ninh, kết quả phân tích đất chính là “kim chỉ nam” để lựa chọn loại phân bón phù hợp. Phân tích đất còn giúp “bón đúng liều - đúng lúc - đúng cách”, giúp tiết kiệm chi phí, nâng cao hiệu quả, bảo vệ môi trường và tái tạo sức sống cho đất.

2. Sau mỗi mùa vụ, việc “tái khám” định kỳ cho đất là điều cần thiết để tiếp tục theo dõi và điều chỉnh. Giống như con người cần khám sức khỏe hằng năm, đất cũng cần được lắng nghe thường xuyên để phát hiện sớm sự suy thoái, mất cân bằng hoặc biến động bất thường.

Kỹ sư Ninh ví von: “Đất khỏe thì rễ khỏe. Rễ khỏe thì cây khỏe. Cây khỏe thì người nông dân mới khỏe. Đó là vòng tròn sinh thái không thể tách rời”.

Và trên hết, anh khẳng định, canh tác bền vững bắt đầu từ việc hiểu đất và nuôi đất. Không có đất khỏe, không thể có nông nghiệp xanh, không thể có thực phẩm an toàn hay kinh tế nông thôn ổn định. Khám bệnh cho đất vì thế không chỉ là kỹ thuật, mà là một triết lý sống, một cam kết nhân văn với thiên nhiên.

Anh kể về một trường hợp ở Tri Tôn. Một nông hộ canh tác hơn 2,5ha, từng có năng suất 6 tấn/ha, nhưng cứ giảm dần theo từng vụ, dù phân bón, giống lúa, kỹ thuật không hề thay đổi. Đến vụ thứ ba, năng suất còn 4 tấn. Gia đình hoang mang, tưởng như trời không thương. Anh về lấy mẫu, phân tích và phát hiện: đất chua nặng, thiếu kali và vi lượng như canxi, magiê; đặc biệt là gần như cạn kiệt chất hữu cơ do nhiều năm không bón phân chuồng, không luân canh. Kết quả chẩn đoán làm người chủ ruộng sững sờ.

Dưới sự tư vấn của kỹ sư, họ bắt đầu một hành trình hồi phục đất: bón vôi, bổ sung phân chuyên dùng có trung vi lượng, tăng cường phân hữu cơ, xen canh đậu với lúa. Thật kỳ diệu, vụ sau năng suất lúa phục hồi 5,5 tấn/ha, vụ kế tiếp đạt gần 6 tấn/ha. Cây khỏe, ít bệnh, lượng thuốc giảm. Họ mừng rơi nước mắt. Không phải vì được mùa, mà vì đã hiểu được gốc rễ.

Giống như một bác sĩ giỏi không chỉ chữa bệnh mà còn hướng dẫn bệnh nhân sống lành mạnh, anh Ninh và đội ngũ Công ty Phú Mỹ Tây Nam không dừng lại ở việc “chẩn đoán”. Họ tổ chức tập huấn, hội thảo đầu bờ, ứng dụng công nghệ cao từ drone thu thập dữ liệu đến cảm biến đo NPK, độ ẩm ngay tại ruộng.

Ứng dụng điện thoại giúp bà con tra cứu công thức bón phân phù hợp theo từng loại cây, từng loại đất. Phần mềm hiện đại cho phép vẽ bản đồ dinh dưỡng để không còn cảnh “bón đại, bón đoán”. Mỗi cây lúa, mỗi luống cà phê đều có một “phác đồ” riêng dựa trên dữ liệu khoa học thay vì kinh nghiệm mù mờ.

Anh bảo, nhiều nông dân trước kia bón phân theo kiểu “bón thừa cho chắc”, nhưng chỉ khiến đất thêm chai cứng, chi phí tăng mà năng suất không khá. Đất bị ô nhiễm, vi sinh vật có lợi chết sạch, cây thiếu sức đề kháng - một vòng luẩn quẩn đau lòng.

Lặng lẽ như những chiếc bóng giữa ruộng đồng, các kỹ sư nông nghiệp đang giúp thay đổi tư duy sản xuất. Từ “gieo hạt” sang “gieo hiểu biết”. Từ “cày bừa” sang “cảm đất”. Họ không chỉ đưa phân bón đến tay người dân mà đưa cả cách nghĩ, cách sống mới đến đồng ruộng.

Bởi đất, cuối cùng, cũng như con người, muốn sống lâu, sống khỏe thì cần được yêu thương, chăm sóc. Không phải cứ bón nhiều là tốt. Mà là bón đúng, bón đủ, bón thông minh - bằng cách lắng nghe đất, hiểu đất và nuôi đất.

Với Thạc sĩ, kỹ sư Ninh, mỗi hạt lúa trổ bông khỏe mạnh, mỗi nông dân vui mừng vì được mùa là một phần thưởng quý giá. Và trên con đường nhỏ dẫn ra đồng, đôi giày lấm bùn của anh vẫn bước đều, lặng lẽ, bền bỉ như chính mảnh đất này.

Yên Chi