Luật Dầu khí mới phải tập trung sửa đổi 3 vấn đề

Tiến sĩ Nguyễn Đức Kiên - Tổ trưởng tổ Tư vấn kinh tế của Thủ tướng

Trước hết, phải nói tôi có may mắn khi còn công tác tại Ban Kinh tế Trung ương được phân công công việc theo dõi Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (Petrovietnam), trước đó gọi là Tổng công ty Dầu khí Việt Nam.

Trong suốt hơn 47 năm qua, Petrovietnam có vai trò rất quan trọng trong sự phát triển của đất nước ở 3 vấn đề:

Thứ nhất là, giữa lúc đất nước khó khăn nhất thì Petrovietnam đã có dòng sản phẩm để có nguồn kinh phí đóng góp. Đã có thời kỳ đóng góp của ngành Dầu khí chiếm tới gần 20% nguồn thu của ngân sách Nhà nước (NSNN).

TS Nguyễn Đức Kiên tại một hội thảo góp ý sửa đổi dự thảo Luật Dầu khí

Thứ hai là, khoa học công nghệ. Cần phải nói thẳng là nếu nhìn lại suốt cả giai đoạn từ năm 1980 cho đến năm 1986, chúng ta loay hoay với các công nghệ cũ, khai thác cũ, không ra được dòng sản phẩm dầu khí, thì Petrovietnam đã nghiên cứu thành công tìm dầu ở tầng đá móng. Đây là vấn đề rất mới trong ngành khai thác dầu khí, nó đã đóng góp cho khoa học công nghệ, cho kỹ thuật khai thác dầu trên thế giới và đóng góp trực tiếp vào sản lượng dầu.

Thứ ba là, Petrovietnam góp phần bảo vệ an ninh biên giới biển đảo của đất nước. Trong những thời kỳ đất nước khó khăn nhất, sự hiện diện của các CBCNV ngành Dầu khí với các giàn khoan, các tàu thăm dò khu vực biển xa như là cột mốc chủ quyền của đất nước ở khu vực Biển Đông.

Đó là những đóng góp rất lớn của ngành Dầu khí nói chung, Petrovietnam nói riêng đối với sự phát triển kinh tế đất nước.

Nhưng chúng ta cũng phải nhìn lại sự phát triển của ngành Dầu khí trong sự phát triển của kinh tế đất nước. Chúng ta từng thấy, khi đất nước phát triển thì tỷ trọng đóng góp của ngành Dầu khí cho NSNN có vẻ giảm đi. Nhưng số thu tuyệt đối và số đóng góp tuyệt đối của ngành Dầu khí cho kinh tế đất nước vẫn ngày càng tăng. Bây giờ, chúng ta phải nhìn ngành Dầu khí ở góc rộng như thế. Nếu chúng ta chỉ nhìn vào tỷ trọng của ngành Dầu khí cho nguồn thu NSNN, rồi nói là vai trò không quan trọng thì có lẽ không khách quan và không biện chứng. Với cá nhân tôi, có lẽ 3 điểm nổi bật vừa nêu đó chính là sự thành công xuyên suốt trong quá trình hình thành và phát triển của Petrovietnam.

Nghị quyết 41 của Bộ Chính trị vào tháng 7-2015 đã tổng kết quá trình phát triển của ngành Dầu khí và thể hiện sự mong muốn, sự tin tưởng của Đảng, của Nhà nước đối với Petrovietnam.

Nghị quyết 41 đã đặt ra những vấn đề mà trước đây trong Nghị quyết 15 chưa nói tới, đó là cơ chế đặc thù về tài chính, về quản trị doanh nghiệp. Đây là điểm nhấn rất mạnh và sẽ phải được phát triển hóa bằng những văn bản của Nhà nước. Mục tiêu cuối cùng của Nghị quyết 41 là trang bị cho Petrovietnam công cụ pháp lý đủ mạnh để Petrovietnam có thể tận dụng hết thế mạnh của mình trong quá trình phát triển.

Nhưng quá trình phát triển, tận dụng thế mạnh đó phải phù hợp với quá trình hội nhập kinh tế quốc tế, với các luật quốc tế mà chúng ta là thành viên tham gia hoặc chúng ta là một bên ký cam kết thực hiện.

Nếu chúng ta nhìn lại quá trình của ngành Dầu khí thì thấy rõ một điểm rất đặc thù của Petrovietnam là tổ chức có tính chất “lưỡng cư”: Vừa là doanh nghiệp, nhưng ở một số lĩnh vực được ủy quyền của Nhà nước trong quản lý nhà nước.

Khi Quốc hội khóa XIII sửa Luật Dầu khí, chúng tôi cũng đã thể hiện thực tế đó vào trong Luật Dầu khí sửa đổi, nhưng vẫn chưa đạt được yêu cầu so với Nghị quyết 41.

Chúng ta phải thấy rằng, cùng có xuất phát điểm như nhau, Petrovietnam và Petronas của Malaysia đều được hình thành vào giữa thập niên 90 của thế kỷ trước. Nhưng với thời gian, cơ chế của Malaysia khiến Petronas năng động hơn và nghĩa vụ đóng góp tài chính cho đất nước đơn giản hơn Petrovietnam. Petrovietnam bên cạnh những điểm được ưu tiên thì phải thực hiện nghĩa vụ rất lớn đối với quốc gia. Có những giai đoạn khi nền kinh tế đất nước gặp khó khăn, Petrovietnam phải dồn hết tất cả các nguồn lực để bảo đảm nguồn thu NSNN và hạn chế phần tích lũy của mình. Đó là điều mà chúng ta phải ghi nhận và cũng là đặc điểm quan trọng của Petrovietnam.

Người lao động Dầu khí (ảnh: Vương Thái)

Cho nên, khi nguồn lực của đất nước khá hơn những năm 90, chúng ta thành lập Tổng công ty 91, mở rộng thêm quyền của Petrovietnam, nhưng vẫn còn vướng mắc về quản lý nhà nước với thăm dò, khai thác dầu khí.

Hiện nay, chúng ta đang có những vấn đề như thế và khi đã thăm dò, khai thác xong thì phân chia sản phẩm như thế nào? Nghị quyết 41 muốn mở ra cho Petrovietnam một khoảng không tương tự như các tập đoàn dầu khí của các nước trên thế giới để bảo đảm tính bình đẳng, tương thích, khi Petrovietnam là đối tác với các doanh nghiệp dầu khí trên thế giới. Điều chúng tôi hy vọng là trong nhiệm kỳ này, Quốc hội sẽ sửa một cách tương đối triệt để Luật Dầu khí từ đấy sẽ là cơ sở cho Petrovietnam hoạt động, có đủ quyền lực, đủ trách nhiệm, rõ ràng trách nhiệm thực hiện nhiệm vụ mà Nhà nước giao.

Theo tôi, Luật Dầu khí sửa đổi phải thực hiện được cơ chế đặc thù, tức là ủy quyền cho Petrovietnam trong lĩnh vực quản lý nhà nước nhưng chỉ bắt đầu từ khâu ký hợp đồng khai thác, còn ký hợp đồng thăm dò là thuộc Tổng cục Địa chất vì sẽ bị điều chỉnh chung với Luật Khoáng sản. Thăm dò, đánh giá trữ lượng... là những lĩnh vực điều chỉnh của Luật Khoáng sản. Luật Dầu khí bắt đầu điều chỉnh từ khâu khai thác. Việc ký hợp đồng khai thác, chọn đối tác, ăn chia sản phẩm, tất cả các việc khác nữa, Petrovietnam phải có thẩm quyền để ký hợp đồng, tránh tình trạng là một người làm nhưng một người khác đi thương thảo. Chúng ta đã thấy Nghi Sơn là điển hình cho việc người đi thương thảo khác, người làm khác, hậu quả cuối cùng thì người làm phải chịu trách nhiệm. Đó là những điều mà chúng ta phải nên tránh.

Vấn đề thứ hai là, phải cụ thể hóa các vấn đề tài chính của Petrovietnam. Ví dụ, nếu tổng tài sản và tổng vốn giao cho Petrovietnam đã có con số theo tính toán hằng năm. Như vậy, chúng ta cần quy định nghĩa vụ nộp NSNN của Petrovietnam là cố định trong vòng 5 năm, ví dụ như 8% hay 10% trên tổng vốn mà Nhà nước giao cho Petrovietnam để bảo đảm sự bình đẳng như các doanh nghiệp khác. Còn phần lợi nhuận thu lại được phải để cho Petrovietnam có quyền chủ động trong việc đầu tư phát triển mỏ thăm dò, khai thác. Kể cả Petrovietnam thăm dò các khu vực trên lãnh thổ Việt Nam thì cũng được tự quyền quyết định có tham gia đấu thầu thăm dò không, hay là để cho công ty khác thăm dò. Cần tránh tình trạng Nhà nước giao cho Petrovietnam kế hoạch nộp tài chính nhưng lại khống chế chi phí của Petrovietnam, làm giảm tính năng động, tính tự chủ của Petrovietnam.

Vấn đề thứ ba là, Luật Dầu khí mới phải quy định chế độ đãi ngộ của Petrovietnam đối với những người làm cho Petrovietnam, phải phù hợp với các doanh nghiệp, đối tác của Petrovietnam. Đó là nói theo ngữ nghĩa. Còn nói nôm na là, lương của cán bộ làm cho Petrovietnam phải tương đương với lương của những người làm ở doanh nghiệp như Petronas và các doanh nghiệp khác, nếu không sẽ xảy ra nạn chảy máu chất xám. Chúng ta chỉ giữ lại được đội ngũ nhân sự chất lượng cao trong vòng tối đa 5-10 năm vì chúng ta có lòng yêu nước, có tổ chức Đảng, trách nhiệm với Tổ quốc, chúng ta phải làm, nhưng không thể để lâu quá, nhiều người sẽ không làm.

Đó là 3 vấn đề mà tôi nghĩ Luật Dầu khí mới phải tập trung sửa đổi để bám sát với tinh thần chỉ đạo của Nghị quyết 41.