Nhớ anh Nguyễn Đông Hải với những kỷ niệm ở Ban Dầu khí - Kỳ 1

Ông Nguyễn Đông Hải phát biểu tại buổi gặp mặt nhân Kỷ niệm 40 năm Thành lập Ban Dầu mỏ - Khí đốt Tổng cục Hóa chất (3-3-2012)

Tháng 8 tôi được hẹn lên Hà Nội, đến bộ phận quản lý lưu học sinh của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp để nhận giấy giới thiệu đi liên hệ công tác. Khi gặp nhau, 10 anh em chúng tôi gồm kỹ sư thiết bị dầu khí và kỹ sư công nghệ lọc hóa dầu cùng được giới thiệu về Tổng cục Hóa chất nhận nhiệm vụ.

Người anh cởi mở, nhiệt tình

Người tiếp nhận chúng tôi ngay tại văn phòng Vụ Quản lý lưu học sinh tại số 9 phố Hai Bà Trưng là anh Nguyễn Đông Hải. Trông anh trẻ lắm, nên chúng tôi đều xưng hô là anh em. Anh đang là cán bộ của Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp, được giao nhiệm vụ tập hợp các kỹ sư, phó tiến sĩ dầu khí mới tốt nhiệp từ các nước Đông Âu về Tổng cục Hóa chất để thành lập một cơ quan mới, chuẩn bị xây dựng ngành Dầu khí ở Việt Nam. Anh giúp chúng tôi làm các thủ tục tạm thời chuyển về Văn phòng Tổng cục Hóa chất trong khi tổ chức mới chưa ra đời.

Anh Đông Hải người miền Nam, giọng nói dễ nghe và hết sức nhiệt tình, cởi mở, làm cho tôi bớt đi những cảm giác bỡ ngỡ, e ngại ban đầu của một chàng trai nhà quê nhút nhát. Anh luôn chủ động hỏi chuyện rất thân tình, giản dị. Anh còn kể, anh đã bảo vệ luận án phó tiến sĩ ở Liên Xô năm 1970.

Giai đoạn đó, cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ xâm lược ở miền Nam và chiến tranh phá hoại bằng đường không ở miền Bắc vẫn đang khốc liệt. Tất cả xăng dầu, sản phẩm dầu mỏ tiêu thụ trong nước và phục vụ chiến trường đều do Liên Xô, Trung Quốc và các nước xã hội chủ nghĩa viện trợ. Trong nước chưa có dầu, chưa có nhà máy chế biến dầu thô. Một số nhà máy hóa chất xây dựng được ở miền Bắc trong giai đoạn 1955-1965 như nhà máy Phân đạm Hà Bắc, Hóa chất Việt Trì, Supe Phốt phát Lâm Thao… đều bị máy bay Mỹ ném bom tàn phá. Với tấm bằng kỹ sư công nghệ lọc hóa dầu, tôi chưa thể hình dung được mình sẽ làm việc gì.

Chính anh Đông Hải, người thủ trưởng trực tiếp đầu tiên, như người anh đã dắt tôi đi vào đoạn đầu của hành trình dầu khí một cách giản dị, thân tình. Bắt đầu một hành trình cả đời đầy thử thách mà đáng tự hào…

Nhớ anh Nguyễn Đông Hải với những kỷ niệm ở Ban Dầu khí - Kỳ 1

Thông tin và ngoại ngữ là sống còn

Anh cho chúng tôi biết, từ tháng 12-1970, Hội đồng Chính phủ đã có Nghị định số 248/CP, giao nhiệm vụ cho Tổng cục Hóa chất chuẩn bị công tác chế biến dầu khí và hóa dầu.

Tháng 8-1971, Phó Tiến sĩ Nguyễn Đông Hải đã được Bộ trưởng Bộ Đại học và Trung học chuyên nghiệp Tạ Quang Bửu biệt phái sang Tổng cục Hóa chất phối hợp làm các công tác chuẩn bị hình thành một cơ quan nghiên cứu để thực hiện Nghị định của Chính phủ. Anh đã cùng với lãnh đạo Tổng cục Hóa chất, trực tiếp là Tổng cục phó Nguyễn Văn Biên xây dựng đề cương nội dung nghiên cứu và cơ cấu tổ chức nhân sự. Tháng 9-1971, Tổng cục Hóa chất trình Chính phủ “Nhiệm vụ xây dựng, phát triển ngành dầu mỏ và khí đốt”, đồng thời xin phép thành lập Ban Nghiên cứu Dầu mỏ và Khí đốt trực thuộc Tổng cục Hóa chất. Ngày 3-3-1972, Tổng cục Hóa chất có quyết định chính thức thành lập Ban Dầu mỏ và Khí đốt (gọi tắt là Ban Dầu khí), do Tổng cục trưởng Nguyễn Chấn làm Trưởng ban, các Tổng cục phó Nguyễn Văn Biên và Hoàng Hữu Bình làm Phó ban, Phó Tiến sĩ Nguyễn Đông Hải làm Ủy viên Thường trực, kỹ sư Trần Quang Vinh làm Ủy viên.

Anh Hải cũng như ông Biên rất quan tâm tới công tác thông tin tư liệu. Các ông luôn nhắc nhở chúng tôi, ngành Dầu khí là ngành công nghiệp đa dạng, năng động, có tính quốc tế rất cao và gắn với chính trị (petropolitics), thông tin là sống còn. Ngoài ra, nước ta đang trong hoàn cảnh chiến tranh, bị bao vây, điều kiện vô cùng khó khăn, thông tin nghèo nàn, lãnh đạo cấp cao của Đảng và Nhà nước cũng như bộ máy của các ngành, các bộ, các cơ quan trung ương còn chưa biết nhiều về ngành công nghiệp mới mẻ này. Vì vậy, có thông tin đầy đủ và nhanh nhạy mới có được sự ủng hộ, giải quyết công việc kịp thời trong quá trình hình thành và phát triển.

Ngay từ những ngày sơ khai năm 1971, vừa mới gặp nhau, anh Đông Hải hướng dẫn chúng tôi thu thập sách chuyên môn về dầu khí. Tài liệu từ các nguồn sinh viên, thực tập sinh mang từ nước ngoài về, tiếp cận thông tin, tư liệu tại các thư viện, trung tâm thông tin của các ngành, các bộ đóng ở Hà Nội. Các phó tiến sĩ hóa dầu Nguyễn Mạnh Hùng tốt nghiệp từ Liên Xô và Phạm Ngọc Bích tốt nghiệp từ Rumani được mời về chủ trì công tác thông tin và quy hoạch. Tháng 12-1971, Tổ Thông tin - Quy hoạch được bổ sung kỹ sư hóa dầu Đinh Ngọc Tú vừa từ Rumani về nước. Từ cuối năm 1971, tổ đã bắt đầu phát hành Bản tin Dầu khí hằng tháng, cung cấp thông tin về tình hình dầu khí trên thế giới cho lãnh đạo Đảng và Nhà nước, lãnh đạo Tổng cục Hóa chất và các ngành, các cơ quan có liên quan. Từ năm 1973 đã phát hành Nội san Dầu khí, 3 tháng ra 1 kỳ. Hai ấn phẩm này phát hành liên tục cho tới cuối năm 1975, sau khi Ban Dầu khí của Tổng cục Hóa chất sáp nhập với Liên đoàn Địa chất 36 của Tổng cục Địa chất và Tổ chức Dầu lửa ở miền Nam thành lập Tổng cục Dầu khí Việt Nam.

Đoàn chuyên gia Việt Nam và Trung Quốc đi khảo sát các địa điểm ở miền Bắc đầu năm 1975

Các anh chị trong Tổ Thông tin - Quy hoạch tìm mọi cách tiếp cận các nguồn tin trong các tài liệu bằng tiếng Nga, tiếng Anh, phân công nhau dịch sang tiếng Việt (anh Hùng dịch tiếng Nga, chị Bích và anh Tú dịch tiếng Anh), rồi lọ mọ tự đánh máy, đi thuê in roneo và đóng quyển. Anh Hải cũng động viên anh em kỹ thuật ở các bộ phận khác như Tổ Lọc hóa dầu, Tổ Khí, Tổ Cơ điện kết hợp vừa cập nhật thông tin cho chuyên môn của mình, vừa tham gia cung cấp nguồn tư liệu cho Bản tin và Nội san Dầu khí. Chúng tôi đã đến Thư viện Khoa học Kỹ thuật Trung ương, Thư viện của Viện Hóa công nghiệp tìm đọc và dịch các mẩu tin trong Tạp chí Oil & Gas Journal, Hydrcarbon Processing với số lượng hiếm hoi có được thời đó. Chúng tôi cũng đã tới Vụ Kinh tế, Bộ Ngoại giao ở phố Lê Phụng Hiểu xin đọc các tài liệu liên quan đến lọc hóa dầu trên thế giới do các đại sứ quán Việt Nam ở các nước gửi về; đến cơ quan CP72 (Đại diện Chính phủ lâm thời của Mặt trận Giải phóng miền Nam) ở đường Quốc Tử Giám xin đọc các thông tin từ miền Nam chuyển ra. Tôi học được cách lập phiếu thông tin để phân loại, quản lý và sử dụng thông tin từ ông Biên và anh Đông Hải. Hai thủ trưởng, hai người anh có tính cách rất giống nhau là hết sức cẩn thận và coi trọng công tác thông tin, tư liệu.

Trong những năm 60-70 của thế kỷ XX, chiến tranh lạnh giữa phe xã hội chủ nghĩa do Liên Xô đứng đầu và phe tư bản chủ nghĩa do Hoa Kỳ đứng đầu, công nghệ và kỹ thuật dầu khí của hai bên có nhiều sự khác biệt. Ngành lọc hóa dầu, các công nghệ và thiết bị mới của Mỹ, Pháp, Tây Đức, Italia, Anh… có nhiều tiến bộ vượt trội, hiệu quả kinh tế cao hơn, sức cạnh tranh mạnh hơn. Một số nước xã hội chủ nghĩa như Nam Tư, Rumani, Đông Đức đã bắt đầu sử dụng công nghệ phương Tây. Các tài liệu khoa học, công nghệ, kỹ thuật dầu khí bằng tiếng Anh, tiếng Pháp ngày càng phổ biến trong cộng đồng quốc tế. Vì vậy, làm nghề dầu khí, không thể không biết ngoại ngữ.

Anh Đông Hải cũng như ông Biên luôn nhắc nhở anh em phải học thêm ngoại ngữ. Chúng tôi theo học các lớp tiếng Anh buổi tối hoặc sau giờ làm việc buổi chiều. Việc dịch các tài liệu và thông tin tiếng Anh là động lực khá mạnh đối với việc học thêm tiếng Anh của tôi; vừa học vừa hành nên có hiệu quả và phát huy tác dụng ngay. Tôi còn nhớ, khi cơ quan sơ tán về Sấu Giá ở Hà Tây, không có điều kiện học thêm tiếng Anh, anh Đông Hải cho tổ chức lớp học thêm tiếng Đức. Giáo viên là anh Dương, người đã học tập ở Đông Đức hàng chục năm, thông thạo tiếng Đức như tiếng mẹ đẻ. Sau Hiệp định Paris đầu năm 1973, cơ quan quay về Hà Nội, anh Đông Hải động viên chúng tôi tranh thủ tìm các lớp tiếng Anh buổi tối để học tiếp.

Vợ chồng tôi có một kỷ niệm thú vị về học tiếng Anh. Từ giữa năm 1973, sau khi ăn tối, chúng tôi thường đèo nhau từ khu tập thể Hàm Tử Quan xuống Vân Hồ học lớp tiếng Anh. Một buổi chiều cuối tháng 11, Mai Yên - vợ tôi nói: “Hôm nay em muốn ở nhà, anh đi học một mình đi”. Tôi đến lớp như mọi ngày. Ở nhà Mai Yên trở dạ. May lúc đó có bà nhạc mới từ Hải Phòng chuyển công tác lên Hà Nội ở cùng, đưa ngay đến nhà hộ sinh Ba Đình. Chúng tôi đón cháu đầu lòng ngay đêm hôm đó!

Thấy mọi người đi học tản mạn, có người phải vất vả đi rất xa mới có lớp, anh Đông Hải tổ chức lớp học ngoài giờ, mời giáo viên đến dạy ngay tại cơ quan, một lớp sơ cấp, một lớp nâng cao.

Đúng là, nhờ có sự động viên, khích lệ của anh Đông Hải mà chúng tôi quên mệt nhọc, vượt qua những khó khăn, vất vả hằng ngày, say mê học thêm ngoại ngữ, dùng ngay cho công việc.

Cũng nhờ có trình độ ngoại ngữ và cập nhật thông tin tích lũy từ thời sơ khai của Ban Dầu khí giai đoạn 1971-1975, mà ngay những năm đầu của ngành Dầu khí Việt Nam, một số cán bộ của Vụ Kinh tế - Kỹ thuật và Hợp tác quốc tế và Cục Xây dựng cơ bản của Tổng cục Dầu khí đã rất vững vàng khi giao tiếp, làm việc với các đối tác nước ngoài, thảo luận những chuyên đề mới mẻ như các hợp đồng dầu khí, các dự án lọc hóa dầu, công tác dịch vụ kỹ thuật… Quá trình được đào tạo nâng cao sau này ở Tổng cục Dầu khí giai đoạn 1976-1980 làm cho đội ngũ cán bộ kỹ thuật, quản lý của ngành Dầu khí Việt Nam phát huy được năng lực tiếp thu, cập nhật được trình độ công nghệ, kỹ thuật dầu khí ở tầm quốc tế, nhất là từ các công ty dầu lửa đa quốc gia và các tập đoàn công nghệ tiên tiến ở các nước tư bản phương Tây. Năng lực của đội ngũ ấy chính là di sản, là dấu ấn mà hai thủ trưởng đầu tiên của chúng tôi, là ông Nguyễn Văn Biên và anh Nguyễn Đông Hải đã truyền cảm hứng và dày công gây dựng.

(Xem tiếp kỳ sau)

Bỳ Văn Tứ