Bức tranh điện gió ngoài khơi: Triển vọng và những vấn đề đặt ra (Kỳ X)

Việc phát triển điện gió ngoài khơi có thể đóng vai trò là chất xúc tác tạo thêm công ăn việc làm mới, cung cấp khả năng tiếp cận năng lượng tái tạo cũng như đem lại lợi ích kinh tế-xã hội và môi trường ở khu vực địa phương ở tất cả các giai đoạn từ lập kế hoạch và xây dựng đến vận hành, bảo trì và ngừng hoạt động. Do đó, việc mở rộng quy mô phát triển các dự án điện gió ngoài khơi được dự báo là cơ hội cho các quốc gia theo đuổi việc tái tạo kinh tế-xã hội dọc theo bờ biển của họ. Tuy nhiên, việc nắm bắt cơ hội này sẽ cần có khuôn khổ chính sách được thiết lập tốt và sự hỗ trợ từ cộng đồng địa phương.

Phát triển điện gió ngoài khơi có thể đóng vai trò là chất xúc tác tạo thêm công ăn việc làm mới

Sự hỗ trợ từ cộng đồng địa phương đòi hỏi sự hiểu biết sâu sắc về sự tham gia của cộng đồng là một khái niệm vừa phức tạp vừa mang nhiều sắc thái khác nhau. Theo khuôn khổ của Liên hợp quốc về hướng dẫn sự can dự của cộng đồng về xây dựng và duy trì hòa bình (Community Engagement Guidelines on Peacebuilding and sustaining peace-CEG, 2020), sự tham gia của cộng đồng là “một hành động nền tảng để làm việc với các nhóm và lãnh đạo truyền thống, cộng đồng, xã hội cộng đồng, chính phủ và quan điểm; mở rộng vai trò tập thể hoặc nhóm trong việc giải quyết các vấn đề ảnh hưởng đến cuộc sống của họ; sự tham gia của cộng đồng trao quyền cho các nhóm cộng đồng và mạng lưới xã hội, xây dựng dựa trên sức mạnh và năng lực của địa phương, đồng thời cải thiện sự tham gia, quyền sở hữu, khả năng thích ứng và giao tiếp của địa phương. Thông qua các nguyên tắc và chiến lược gắn kết cộng đồng, tất cả các bên liên quan đều có quyền tiếp cận các quy trình đánh giá, phân tích, lập kế hoạch, lãnh đạo, thực hiện, giám sát và đánh giá các hành động, chương trình và chính sách nhằm thúc đẩy sự tồn tại, phát triển, bảo vệ và tham gia”. Sự tham gia của cộng đồng nằm ở giao điểm của năm mục tiêu toàn cầu: Củng cố hệ thống khu vực công, trách nhiệm giải trình đối với những người dân bị ảnh hưởng (accountability to affected populations-AAP) và trách nhiệm giải trình xã hội, thay đổi hành vi xã hội cũng như các chuẩn mực xã hội, và củng cố hệ thống cộng đồng, đồng thời kết nối một loạt các mục tiêu nhân đạo và phát triển cộng đồng theo từng lĩnh vực cụ thể.

Đối với điện gió ngoài khơi, sự tham gia của các bên liên quan bao gồm các hoạt động cả trên đất liền và ngoài khơi với sự tham gia sớm và nhất quán của các thành viên cộng đồng của nhà phát triển điện gió ngoài khơi cũng như các nhà thầu và nhà cung cấp của họ là điều then chốt. Điều này giúp nâng cao hiểu biết của cộng đồng về các dự án điện gió ngoài khơi, thúc đẩy sự hiểu biết lẫn nhau về các ưu tiên của cộng đồng và tạo cơ hội để xây dựng dựa trên các mục tiêu chung. Tương tự như vậy, sự tham gia với các bên bị ảnh hưởng khác có thể giúp xác định những thách thức và cơ hội mang tính sắc thái để cải thiện kết quả của dự án.

Lộ trình thu hút sự tham gia của cộng đồng đối với điện gió ngoài khơi: (i) Chiến lược chấp nhận của xã hội. (ii) Lập bản đồ các bên liên quan. (iii) Cơ chế cấp phép. (iv) Kế hoạch tham gia của các bên liên quan.

Chiến lược chấp nhận của xã hội: Để đảm bảo sự thành công của các dự án điện gió ngoài khơi, sự phối hợp và hợp tác giữa chính phủ và lĩnh vực công nghiệp liên quan là rất cần thiết. Việc thiếu đi một chiến lược lĩnh vực công nghiệp gắn kết được chính phủ hỗ trợ, đã dẫn đến việc áp dụng các cách tiếp cận khác nhau giữa các dự án phát triển. Điều quan trọng là những người thúc đẩy dự án phải nhận ra tính chất đa dạng của cộng đồng sở tại và điều chỉnh các chiến lược chấp nhận của xã hội để đáp ứng nhu cầu và giá trị cụ thể của từng cộng đồng. Hơn thế nữa, điều quan trọng là phải chứng minh được dự án điện gió ngoài khơi có thể đem lại lợi ích cho cộng đồng và các lĩnh vực công nghiệp nhằm tăng cường sự hỗ trợ của công chúng cho sự phát triển của lĩnh vực điện gió ngoài khơi ở khu vực địa phương. Sự phát triển điện gió ngoài khơi có thể đem lại lợi ích kinh tế-xã hội và môi trường ở tất cả các giai đoạn phát triển, từ lập kế hoạch và xây dựng đến vận hành, bảo trì và ngừng hoạt động. Ví dụ như một nghiên cứu gần đây của GWEC cho thấy tổng giá trị gia tăng cho một dự án OFW cố định ở Hàn Quốc có thể bổ sung khoảng 45,3 nghìn tỷ won cho nền kinh tế trong 7 năm, trong khi các dự án OFW nổi có thể đóng góp khoảng 41,7 nghìn tỷ won.

Sự xung đột giữa phát triển OFW và cộng đồng địa phương đã xảy ra ở nhiều thị trường OFW, bao gồm cả những thị trường có năng lực lắp đặt OFW lớn hơn. Hiện nhiều quốc gia khác nhau đã khởi xướng các chiến lược nhằm giải quyết các thách thức cụ thể liên quan đến việc cùng tồn tại, nhấn mạnh sự tham gia của các bên liên quan, bảo tồn môi trường sống và các cơ chế giải quyết xung đột.

Nhằm đạt được sự cùng tồn tại là một thách thức vì nhiều lý do: (i) Lo sợ bị loại bỏ và di dời. (ii) Thiếu dữ liệu về các tác động tiềm ẩn. (iii) Tác động tích lũy của các trang trại OFW. (iv) Các yếu tố theo bối cảnh cụ thể, chẳng hạn như quy mô và loại trang trại gió, tính chất của hoạt động đánh bắt cá (ví dụ như phương pháp và loại thiết bị đánh bắt) và điều kiện môi trường. (v) Tác động trầm trọng hơn đến hệ sinh thái biển thông qua tác động của OFW và căng thẳng môi trường sống. (vi) Sự thiệt hại do tai nạn.

Các phương pháp tiếp cận cùng tồn tại: (i) Sử dụng quy hoạch không gian đại dương (utilising marine spatial planning-MSP) để cân bằng lợi ích của nhiều lĩnh vực. (ii) Xây dựng các quy định để hỗ trợ cùng tồn tại. (iii) Thực hiện các kế hoạch bồi thường. (iv) Thiết lập các nền tảng hợp tác với mục tiêu hỗ trợ cùng tồn tại và tạo ra các thực tiễn tốt nhất. (v) Thúc đẩy ủng hộ thông qua tham vấn có mục tiêu.

Lập biểu đồ các bên liên quan: Biểu đồ các bên liên quan giúp xác định các bên liên quan cũng như mối quan hệ của các bên liên quan với dự án. Việc lập biểu đồ các bên liên quan ở từng giai đoạn của dự án sẽ giúp người quản lý dự án xác định tần suất các cuộc họp và lượng thông tin được chia sẻ với từng bên liên quan, đồng thời đóng vai trò quan trọng vì mọi giai đoạn của dự án đều có sự tham gia của các bên liên quan, từ người cho vay và cộng đồng, đến chủ đất và ngư dân.

Quy trình cấp phép: Sự tham gia của cộng đồng có thể đóng một vai trò quan trọng trong việc cải thiện quy trình cấp phép cho các dự án điện gió ngoài khơi. Sự tham gia hiệu quả của cộng đồng có thể dẫn đến quy trình cấp phép suôn sẻ hơn, hiệu quả hơn bằng cách xây dựng lòng tin, giảm xung đột và thúc đẩy môi trường hợp tác. Giải quyết các mối quan ngại của cộng đồng sẽ làm giảm sự phản đối, kết hợp kiến ​​thức địa phương, dẫn đến các quy trình cấp phép được hợp lý hóa. Ở Hàn Quốc, một trong những lý do khiến việc triển khai OFW của nước này bị đình trệ là do thiếu sự tham vấn và thỏa thuận với ngư dân trong giai đoạn xác định địa điểm và cấp phép. Các dự án của OFW có thể bị trì hoãn hoặc tạm dừng trong thời gian dài do sự phản đối của lĩnh vực thủy sản. Để giúp giải quyết vấn đề này, chúng tôi có ý định thực hiện quy trình phát triển tập trung mới do chính phủ chỉ đạo để thay thế cách tiếp cận phi tập trung do nhà phát triển chủ trì như hiện tại. Quá trình này trước tiên sẽ thiết lập quan hệ đối tác công-tư trong giai đoạn xác định địa điểm để xác định các mối quan ngại và thách thức đối với nghề đánh bắt hải sản; sau khi lựa chọn địa điểm, các nhà khai thác sẽ được lựa chọn thông qua đấu thầu cạnh tranh với sự kỳ vọng quá trình này sẽ giúp vượt qua sự phản đối của cộng đồng ngư dân đối với OFW.

Kế hoạch tham gia của các bên liên quan: Kế hoạch tham gia của các bên liên quan thể hiện cam kết của nhà phát triển trong việc phát triển các dự án điện gió ngoài khơi có thể đem lại lợi ích cho cộng đồng và các lĩnh vực công nghiệp. Sự tham gia sớm và nhất quán với các thành viên cộng đồng của nhà phát triển điện gió ngoài khơi cũng như các nhà thầu và nhà cung cấp của họ sẽ thúc đẩy sự hiểu biết về các dự án điện gió ngoài khơi cũng như sự hiểu biết lẫn nhau về hồ sơ cộng đồng, giúpà tạo dựng cơ hội để xây dựng dựa trên các mục tiêu chung. Kế hoạch gắn kết các bên liên quan cần được phát triển dựa trên hoạt động trao đổi, tham vấn, đàm phán và xây dựng mối quan hệ mạnh mẽ, kịp thời và minh bạch. Khi xem xét chi phí, việc lập kế hoạch và tham gia của các bên liên quan là một khoản đầu tư khiêm tốn song đem lại giá trị đáng kể, đặc biệt xét đến tầm quan trọng và quy mô của các khoản đầu tư tài chính cần thiết để thực hiện một dự án ngoài khơi.

Một kế hoạch có sự tham gia của các bên liên quan hiệu quả nên bao gồm những điều sau: (i) Sự tham gia của cộng đồng địa phương trong quá trình lựa chọn địa điểm nhằm xác định các địa điểm phù hợp cho các trang trại OFW sẽ thu hút sự tham gia của nhiều bên liên quan khác nhau, đặc biệt là ngư dân, trong giai đoạn đầu của việc lựa chọn địa điểm nhằm đảm bảo rằng mối quan tâm của họ được xem xét và khuyến khích họ tham gia vào các dự án OFW được đề xuất. (ii) Hội đồng công tư: Hội đồng được thành lập như một cơ chế thể chế với mục tiêu tăng cường sự đồng thuận giữa OFW và cộng đồng địa phương. Chính quyền địa phương sẽ chịu trách nhiệm triệu tập một hội đồng công-tư trước khi lựa chọn địa điểm. Hội đồng sẽ bao gồm các đại diện chính phủ và khu vực tư nhân, bao gồm đại diện cộng đồng và các chuyên gia của OFW, và sẽ đóng vai trò hòa giải các vấn đề chính liên quan đến tất cả các bên liên quan. (ii) Ủy ban năng lượng gió: Một ủy ban năng lượng gió, bao gồm các bộ trưởng liên quan trong chính phủ, có thể được thành lập để cân nhắc và giải quyết các vấn đề liên quan đến phát triển OFW. Nhiệm vụ của ủy ban bao gồm tạo điều kiện hợp tác liên bộ và đẩy nhanh quá trình xử lý các loại giấy phép cần thiết cho các dự án OFW. (iii) Xây dựng các tiêu chuẩn gắn kết cộng đồng: Cần xem xét xây dựng bộ tiêu chuẩn gắn kết cộng đồng đảm bảo tính độc quyền, minh bạch và tuân thủ các quy định, tiêu chuẩn quốc tế. Thời gian qua, Liên hợp quốc cũng đã thiết lập các tiêu chuẩn tối thiểu về sự tham gia của cộng đồng, bao gồm bốn trụ cột: (i) Các tiêu chuẩn cốt lõi về sự tham gia của cộng đồng, (ii) Các tiêu chuẩn hỗ trợ thực hiện, (iii) Các tiêu chuẩn hỗ trợ điều phối và hội nhập, và (iv) Các tiêu chuẩn hỗ trợ huy động nguồn lực. Những tiêu chuẩn này giúp đảm bảo tiếng nói của cộng đồng được lắng nghe, tác động được quản lý và lợi ích chung được tối đa hóa.

Khuyến nghị các nhà hoạch định chính sách: (i) Bao gồm việc tham vấn các bên liên quan với các nhóm chủ chốt, chẳng hạn như ngư dân, khi sử dụng quy hoạch không gian đại dương (MSP). (ii) Vận hành các hội đồng công-tư, thiết lập các quy hoạch tổng thể về điện gió ở cấp khu vực, xác định các giải pháp đôi bên cùng có lợi cho các bên liên quan khác nhau, đồng thời đưa ra hướng dẫn rõ ràng về việc đánh giá các cộng đồng địa phương bị ảnh hưởng trực tiếp. (iii) Chuẩn bị hướng dẫn hoặc tiêu chuẩn tổng hợp về các chiến lược phòng tránh, giảm nhẹ và phục hồi cho cộng đồng địa phương và khu vực xung quanh cũng như quỹ phúc lợi cộng đồng để các nhà phát triển tham khảo và áp dụng cho các dự án điện gió ngoài khơi, bất kể khu vực nào một cách nhất quán. (iv) Hợp tác với các tổ chức xã hội cộng đồng và các bên liên quan quan trọng khác để phát triển và thực hiện các chương trình nhằm thay đổi tích cực nhận thức về phát triển trang trại gió ngoài khơi, bao gồm các chiến dịch giáo dục và sáng kiến ​​xây dựng năng lực.

Lĩnh vực công nghiệp OFW: (i) Chuẩn bị cả các khía cạnh kỹ thuật lẫn xã hội cho các cuộc đấu thầu tương lai, chuẩn hóa việc thực hiện đánh giá tác động môi trường và xã hội, đồng thời tạo ra một hệ thống chia sẻ thông tin minh bạch và cởi mở. (ii) Tập trung vào các biện pháp đổi mới công nghệ để đảm bảo điện gió ngoài khơi có thể cùng tồn tại hài hòa với thiên nhiên. (iii) Cải thiện tính minh bạch và cởi mở trong việc đưa ra quyết định và tăng cường trách nhiệm xã hội của doanh nghiệp bằng cách áp dụng quản lý ESG. (iv) Tạo ra một hệ thống chia sẻ thông tin để đảm bảo cộng đồng địa phương được thông tin đầy đủ về các dự án OFW ở giai đoạn trước và những nỗ lực tích cực của các nhà điều hành dự án nhằm cung cấp thông tin chính xác có thể ngăn chặn những hiểu lầm hoặc sự nghi ngờ tiềm ẩn đối với toàn bộ dự án phát triển.

Nghiên cứu điển hình: Xác định địa điểm vị trí trang trại điện gió ngoài khơi thông qua sự can dự của ngư dân ở Incheon (Hàn Quốc)

Năm 2023, thành phố Incheon đã tiến hành một chương trình thí điểm được chính quyền trung ương hỗ trợ để xác định các địa điểm OFW bằng cách thu hút ngư dân tham gia vào giai đoạn khảo sát địa điểm ban đầu. Incheon là khu vực phát triển OFW tích cực, với 23 địa điểm được lắp đặt thiết bị đo gió cho các cuộc khảo sát địa điểm ban đầu (2022) và tổng cộng có 13 nhà khai thác cùng tham gia, trong đó có hai công ty cũng đã có được giấy phép kinh doanh điện. Để giải quyết xung đột OFW, thành phố Incheon đã triển khai chương trình xác định địa điểm OFW được hỗ trợ công khai nhằm xác định các địa điểm phù hợp đặt các trang trại OFW. Chương trình bao gồm sự tham gia của nhiều bên liên quan khác nhau, đặc biệt là ngư dân, trong giai đoạn đầu của việc lựa chọn địa điểm để đảm bảo mối quan tâm của họ được xem xét và khuyến khích họ tham gia vào các dự án OFW được đề xuất, đồng thời lựa chọn địa điểm dự án dựa trên tính khả thi về kinh tế, cân nhắc về môi trường và sự chấp nhận của cộng đồng ngư dân. Chương trình này còn cho phép cộng đồng ngư dân tham gia khảo sát địa điểm và đề xuất các địa điểm được các bên đồng ý.

Tập đoàn điện lực Hàn Quốc (KEPCO) và bốn tổ chức nghiên cứu công cộng đã làm việc với thành phố Seoul để xác định các khu vực OFW phù hợp. Viện môi trường Hàn Quốc (KEI) cũng đã đến thăm các cộng đồng ngư dân ở thủ đô Seoul để tiến hành khảo sát ưu tiên địa điểm và thu hút ngư dân tham gia thảo luận để xác định các khu vực mà họ phản đối OFW và các khu vực mà họ sẵn sàng đàm phán, điều này giúp tạo ra “Bản đồ ưu tiên vị trí của ngư dân Incheon” được sử dụng để hướng dẫn lựa chọn địa điểm dự án OFW phù hợp. Bản đồ phân định khu vực thành các lưới nhỏ, cho phép ngư dân chỉ ra các ưa tiên của họ, từ “hoàn toàn phản đối”, đến “có thể thương lượng” hoặc “ủng hộ”. Những ưu tiên này được tổng hợp để xác định các vị trí mà toàn bộ nhóm có thể đạt được sự đồng thuận. Sau đó, bản đồ này được phủ thêm dữ liệu không gian hàng hải, bao gồm mô hình giao thông hàng hải, hoạt động quân sự và điều kiện gió biển. Việc tích hợp thông tin này đã tạo điều kiện thuận lợi cho việc xác định các khu vực phù hợp cho việc phát triển OFW ở Incheon.

Link nguồn:

https://www.connaissancedesenergies.org/sites/connaissancedesenergies.org/files/pdf-actualites/GOWR-2024_digital_final_2.pdf

Tuấn Hùng

Connaissance des Énergies