Cơ chế vận hành của Trung tâm giao dịch khí đốt TTF Hà Lan (Kỳ IV)

Trong mô hình điện, nhà cung cấp hoặc bên kết nối trực tiếp vào mạng lưới điện có trách nhiệm dự đoán mức tiêu thụ điện của khách hàng và cung cấp khí đốt. Bên kết nối này có thể thuê ngoài “trách nhiệm chương trình” (programme responsibility) này; nhiều bên được kết nối trực tiếp được làm như vậy thì sẽ được gọi điều tương đương trong thị trường khí đốt là “trách nhiệm cân bằng” (balance responsibility).

Nếu một mô hình điện được áp dụng cho khí đốt thì hiệu quả sẽ là nếu việc chuyển quyền sở hữu khí đốt trong hệ thống khí đốt CH Hà Lan xảy ra trước đồng hồ đo khí đốt hộ gia đình, thì điều này diễn ra theo định nghĩa trên TTF với điều kiện là người bán khí đốt cũng không chịu trách nhiệm về số dư từ người mua. Việc tách rời trách nhiệm cung cấp khí đốt và cân bằng là sự kỳ vọng để đảm bảo trách nhiệm chương trình không được thuê ngoài như một quy trình tiêu chuẩn bằng cách sử dụng “mối quan hệ thương mại cân bằng” và kết quả là trên thực tế không có gì thay đổi. Để thực hiện được sự sắp xếp này, cần có thêm các quy định liên quan song phù hợp với thông lệ quốc tế thông thường là điều rất quan trọng trong vấn đề này.

Ảnh minh họa

Các phương cách kinh doanh-Tính mô-đun hóa hơn

Hiện các hợp đồng điểm nhập khí hiện tại không thể đơn giản được chuyển giao cho TTF. Đây thường là những hợp đồng “gộp tất cả”, trong đó mọi thứ đều do người bán cung cấp (khí đốt, tính linh hoạt, dự đoán nhu cầu, sự mất cân bằng và chi phí kết nối) và người mua sẽ gia tăng thêm một ít giá trị. Trên TTF, các hợp đồng này sẽ trở nên không thể quản lý được. Tuy nhiên, trong tương lai, danh mục đầu tư nên được xây dựng theo kiểu mô-đun hơn nhiều so với các loại hợp đồng khác nhau. Điều này có nghĩa là (sự kết hợp của) các hợp đồng khối về khí đốt là khoản thanh toán được thực hiện cho nhà cung cấp để cung cấp một dịch vụ cụ thể, hợp đồng lưu trữ ảo và hợp đồng cân bằng có thể phát sinh và được giao dịch, qua đó các nhà cung cấp cho người dùng cuối sẽ xây dựng một danh mục đầu tư. Điều này có thể đem lại lợi ích đáng kể cho kinh doanh thương mại khí đốt. Các hợp đồng khối có thể bao gồm toàn bộ các sản phẩm có nhiệt trị thấp, ví dụ như từ các sản phẩm trong năm từ ba đến năm năm tới, cho đến các sản phẩm theo ngày và giờ cho ngày hôm sau. Phần lớn tính linh hoạt theo mùa cũng có thể được cung cấp bằng các khối khí (blocks of gas) trong một tháng, tuần hoặc ngày.

Tất cả các khối khí khác nhau có thể được giao dịch riêng biệt và có giá cả riêng. Khối “khí đốt tháng 1” là một sản phẩm khác và có lẽ đắt đỏ hơn khối “khí đốt tháng 6”. Do đó, ví dụ như tổng nhu cầu của ngày 3/1 lúc 14h00 phần lớn được đáp ứng từ một phần của hợp đồng một năm, một phần của hợp đồng một tháng, v.v. cho đến và bao gồm cả sản phẩm “khí đốt vào lúc 14:00 vào ngày giao hàng”.

Hợp đồng lưu trữ ảo (virtual storage contracts) và các sản phẩm linh hoạt đã được GTS cung cấp là cần thiết cho nhu cầu linh hoạt còn lại. Hợp đồng lưu trữ ảo có khối lượng trung lập và được cấu trúc như hợp đồng lưu trữ song điểm phân phối của chúng vẫn là TTF. Người mua có thể “lưu trữ khí đốt ảo” và bơm rút chúng sau. Hợp đồng lưu trữ ảo chỉ định dung lượng lưu trữ (khối lượng) và tốc độ khí có thể được đưa vào lấp đầy hoặc bơm rút ra khỏi mạng lưới. Các hợp đồng này có thể thay đổi từ hợp đồng rất ngắn hạn đến hợp đồng lưu trữ theo mùa. Ưu điểm của lưu trữ ảo so với lưu trữ vật chất là người bán có thể tự quyết định cách triển khai danh mục đầu tư của mình để cung cấp tính linh hoạt. Kết quả là, danh mục đầu tư của người bán vẫn được gộp lại, do đó lợi thế danh mục đầu tư của người bán vẫn không bị ảnh hưởng.

Đề xuất từ ​​lĩnh vực: Điều quan trọng là phải đạt được thỏa thuận trong lĩnh vực về chính xác những sản phẩm nào được yêu cầu và tuân theo các điều kiện hợp đồng nào, để có thể chuyển đổi sang phương thức kinh doanh mới này càng nhanh càng tốt với một số hình thức tiêu chuẩn hóa cải thiện khả năng thương mại của sản phẩm hàng hóa. Một diễn đàn toàn lĩnh vực là rất cần thiết cho việc này, trong đó tất cả các bên quan tâm (bao gồm chủ hàng, nhà cung cấp, người tiêu dùng lớn, nhà sản xuất và sàn giao dịch) đều có đại diện tham gia. Diễn đàn này có thể được hỗ trợ bởi NMa/DTe, tuy nhiên, nội dung của tiêu chuẩn chủ yếu phải do chính lĩnh vực này xác định.

Để đảm bảo đạt được thỏa thuận đủ nhanh và mức độ tiêu chuẩn hóa kỳ vọng trở thành hiện thực thì cần có thêm các quy định liên quan. Những điều này có thể bao gồm một điều khoản tồn tại các hợp đồng tổng thể và/hoặc các sản phẩm tiêu chuẩn cho khí đốt có nhiệt trị thấp và tính linh hoạt, từ đó các bên có thể tự do đi rời xa mà không cần chính phủ trung ương đảm nhận vai trò thử nghiệm những sản phẩm này. Diễn đàn lĩnh vực có thể xây dựng và đề xuất tiêu chuẩn và NMa/DTe sau đó sẽ phê duyệt tiêu chuẩn này và đảm bảo chất lượng của nó. Thông qua tiêu chuẩn hóa, thỏa thuận này sẽ nhằm mục đích tăng độ tin cậy của khí đốt có nhiệt trị thấp và tính linh hoạt, đồng thời vẫn duy trì quyền tự do hợp đồng. Rõ ràng đây không phải là ý định áp đặt các hạn chế đối với quyền tự do hợp đồng của các bên trên thị trường; vì lý do này, việc vi phạm tiêu chuẩn vẫn có thể xảy ra và sáng kiến ​​áp dụng tiêu chuẩn vẫn là vấn đề của lĩnh vực. Một số hình thức tiêu chuẩn hóa sẽ tăng cường khả năng thương mại và bằng cách đó sẽ tăng cường cạnh tranh và “nhãn mác chất lượng” (quality mark) do NMa/DTe cấp có thể thúc đẩy sự xuất hiện của một tiêu chuẩn tốt.

Vai trò của mỏ khí Groningen và GasTerra

Thỏa thuận nêu trên là một thay đổi lớn đối với cách thức giao dịch khí có nhiệt trị thấp và tính linh hoạt. Tất cả người bán sẽ thực hiện các điều chỉnh đối với việc cung cấp sản phẩm của họ. Do vai trò đáng kể của khí đốt từ mỏ khí đốt Groningen trong việc cung cấp khí đốt cho các hộ gia đình Hà Lan, điều quan trọng là GasTerra phải cung cấp cho thị trường tất cả các sản phẩm phù hợp với số lượng phù hợp. GasTerra hiện đóng một vị trí quan trọng trong lĩnh vực này, chẳng hạn, điều này xuất hiện nhờ thị phần cao của nó. Do đó, trong quá trình chuyển đổi sang phương thức kinh doanh mới, GasTerra cần áp dụng cách tiếp cận tích cực và mang tính xây dựng, đồng thời nỗ lực hết sức để đáp ứng mô hình mới theo kỳ vọng của khách hàng.

Điều cần thiết là phải có một “trọng tài” để giải quyết xung đột giữa GasTerra và khách hàng của mình, với điều kiện là và miễn là GasTerra có vị trí thống lĩnh trên thị trường khí có nhiệt trị thấp và tính linh hoạt. Một thỏa thuận như thế này đã tồn tại đối với các nhà khai thác mạng, theo đó NMa có vai trò chính thức là trọng tài trong trường hợp có tranh chấp giữa nhà khai thác mạng lưới và bên quan tâm. Thỏa thuận này được đưa ra với ý tưởng rằng nhà điều hành mạng lưới điện là nhà độc quyền tự nhiên, do đó, theo định nghĩa, khách hàng ở thế yếu hơn trong đàm phán. Một mạng lưới an toàn như thế này cũng sẽ phải được áp dụng cho GasTerra, với điều kiện là điều đó và miễn là GasTerra có vị trí thống trị. Liên quan đến mối quan hệ cân bằng giữa chủ hàng, giải quyết tranh chấp cũng có thể là công cụ đảm bảo quyền tự do lựa chọn cho các bên tham gia thị trường. Để có những thỏa thuận hợp lý cho việc giải quyết tranh chấp, cần phải ghi rõ điều này vào luật pháp và tất cả các quy định cũng như một khuôn khổ đánh giá cũng phải được thiết kế xây dựng.

Hiệu lực kỳ vọng và gói cơ cấu

Sự cạnh tranh: Hiện xuất hiện nhiều kỳ vọng đối với gói nêu trên, kết hợp với các biện pháp nêu trên và các biện pháp nhằm đẩy nhanh “vòng xoay khí đốt” sẽ dẫn đến nhiều giao dịch hơn, nhiều quyền tự do lựa chọn hơn cho các nhà cung cấp cho người tiêu dùng nhỏ và cạnh tranh về giá nhiều hơn giữa các nhà cung cấp này. Quy tắc “chuyển khoản trên TTF” có thể dẫn đến gia tăng phạm vi tiếp cận của TTF, do đó khối lượng giao dịch có thể cao hơn; một số hình thức tiêu chuẩn hóa hợp đồng là điều kiện quan trọng cho giao dịch thanh khoản, điều này làm cho việc thành phần của một danh mục đầu tư đa dạng hơn có thể thực hiện được.

An ninh nguồn cung: Mối quan tâm quan trọng nhất liên quan đến các kế hoạch dẫn đến nhiều khí đốt hơn giao dịch trên TTF, được các bên tham gia thị trường bày tỏ điều này sẽ dẫn đến việc bán hết khí đốt của CH Hà Lan, do đó gây ra tình trạng thiếu hụt khí đốt cho người tiêu dùng trong nước.

Thứ nhất, mối quan ngại này được loại bỏ vì nghĩa vụ cung cấp lượng khí đốt không giới hạn trên TTF không được đề xuất. Việc vận chuyển khí đốt trên TTF vẫn có thể thực hiện được trong gói cơ cấu này trên cơ sở hợp đồng song phương (tiêu chuẩn), trong đó, số lượng được thỏa thuận giữa người mua và người bán. Ví dụ như đây là một thỏa thuận rất khác với “giải phóng khí đốt” (gas release), theo đó một bên sẽ có nghĩa vụ cung cấp khí đốt thông qua sàn giao dịch. Trong một thỏa thuận như thế này, số lượng khí đốt được mua có thể đột ngột cao hơn, chẳng hạn như do sai sót trong việc ước tính giá; trong trường hợp giao hàng trên TTF theo hợp đồng song phương, điều này là không thể.

Thứ hai, tại thời điểm tham vấn các bên tham gia TTF, hiện vẫn chưa có sự phân biệt giữa khí đốt có nhiệt trị thấp và khí đốt có nhiệt trị cao. Đối với hầu hết thương mại quốc tế và vận chuyển khí đốt diễn ra ở dạng khí đốt có nhiệt trị cao và ở dạng “chất lượng xuất khẩu”, loại khí đốt này thì không được tiêu thụ ở CH Hà Lan. Mối quan ngại về việc “bán hàng” được loại bỏ bằng cách chỉ áp dụng chương trình cho khí đốt có nhiệt trị thấp thì được sử dụng ở CH Hà Lan (Wobbe label 43.8 và 44.4).

Đối với khí đốt có nhiệt trị thấp, cơ hội kinh doanh chênh lệch giá và bơm chảy sang các nước khác là rất hạn chế. Bản thân khí đốt chỉ được sử dụng ở một số quốc gia và thường được vận chuyển mà không cần đi đường vòng đến người dùng cuối; không có dòng khí vận chuyển quốc tế lớn có nhiệt trị thấp. Khả năng xuất khẩu thực tế của loại khí này bị hạn chế và phần lớn đã được bán hết trong thời gian dài. Bản thân GasTerra là một trong những nhà xuất khẩu lớn nhất; các bên khác do đó khó có cơ hội mua thêm khí đốt có nhiệt trị thấp từ GasTerra nhằm mục đích bán khí đốt này ở các quốc gia khác. Ngoài ra, sự sắp xếp được mô tả ở trên thậm chí có thể có tác dụng tạo ra những cải thiện rõ ràng về an ninh nguồn cung trong trung hạn. Do giao dịch có thể thực hiện được trong các hợp đồng (tiêu chuẩn), nên các tín hiệu giá cả tốt hơn và cơ hội mới sẽ xuất hiện cho các công ty. Ví dụ như cung cấp kho lưu trữ khí đốt trên cơ sở thương mại sẽ trở nên hấp dẫn hơn nhiều nếu về nguyên tắc tất cả các nhà cung cấp này cho người tiêu dùng cuối cùng có thể mua dịch vụ đó và nếu tính khả thi của cam kết đó có thể được xác định một cách chắc chắn trên cơ sở tín hiệu giá tốt.

Tính hợp lý của các biện pháp được đề xuất

Sự sắp xếp được đề xuất ở đây sẽ là một thay đổi lớn đối với hầu hết các bên liên quan. Sự thay đổi được đề xuất là đáng kể, đặc biệt đối với GasTerra. Trên thực tế, GasTerra sẽ không còn cung cấp khí đốt “tới trước cửa” (to the front door) nữa mà sử dụng TTF. Trách nhiệm và giá trị gia tăng của việc dự đoán nhu cầu và mua khí đốt đầy đủ cũng sẽ chuyển từ GasTerra sang khách hàng của mình. Thay vì điều này, GasTerra sẽ có được doanh thu từ việc bán (kết hợp) các khối khí tiêu chuẩn trên TTF, dịch vụ lưu trữ và cân bằng thương mại.

Do trong thỏa thuận mới, khí đốt từ GasTerra sẽ được phân phối trên TTF và GasTerra có thể tiếp tục xác định nguồn tài nguyên nào trong danh mục đầu tư của mình sẽ được triển khai để đáp ứng nhu cầu này nên GasTerra vẫn giữ được lợi thế danh mục đầu tư của mình. Tuy nhiên, nhu cầu khí đốt cao điểm từ GasTerra có thể sẽ thấp hơn vì khách hàng của họ cũng có thể triển khai các nguồn lực khác để loại bỏ những mức đỉnh này hoặc cung cấp khí đốt để đáp ứng nhu cầu. Bằng cách này, cả danh mục đầu tư của GasTerra và của khách hàng đều sẽ được triển khai với hiệu quả tối đa.

NMa/DTe thì cho rằng việc áp đặt nhiều quy tắc hơn cho GasTerra so với các bên khác là hợp lý, miễn là GasTerra có vị trí thống trị trên thị trường về khí đốt có nhiệt trị thấp và/hoặc tính linh hoạt. Trong đạo luật Khí đốt, GasTerra được giao vai trò đặc biệt là bên khai thác mỏ khí đốt Groningen. Trên thực tế, khi thị trường khí đốt được tự do hóa, GasTerra đã kế thừa những hoạt động có giá trị này. Theo quan điểm của NMa/DTe, điều này biện minh cho các biện pháp đảm bảo rằng vị trí đặc biệt mà GasTerra nắm giữ không gây ra hậu quả bất lợi cho sự cạnh tranh trong chuỗi, miễn là các biện pháp này công bằng và tương xứng.

Hiện gói được đề xuất có thể tạo ra sự kém hiệu quả đối với các nhà cung cấp nhỏ đối với người dùng cuối. Trường hợp nếu muốn thuê ngoài trách nhiệm quản lý chương trình của mình, các nhà cung cấp nhỏ sẽ phải ký kết một hợp đồng bổ sung cho việc này, ngoài hợp đồng khí đốt của họ. Những nhà cung cấp nhỏ này cũng sẽ có thể tối ưu hóa danh mục đầu tư của mình ít hơn so với những nhà cung cấp lớn, chẳng hạn như có cơ sở sản xuất điện của riêng họ. Tuy nhiên, mặt khác, họ lại có quyền truy cập vào nhiều loại sản phẩm hơn trên TTF và cũng được kỳ vọng sẽ có sự lựa chọn từ các nhà cung cấp dịch vụ cân bằng cạnh tranh. Các nhà cung cấp nhỏ, mua khí đốt tốt (vào đúng thời điểm) có thể cung cấp cho khách hàng khí đốt tương đối rẻ hơn.

Các giải pháp thay thế

Việc lập luận cho rằng chỉ nên tập trung vào việc mở rộng chuyển đổi chất lượng và lưu trữ khí là một giải pháp tốn kém và tốn thời gian một cách không tương xứng. Tuy nhiên, vẫn còn ba khả năng khác: Chấm dứt tính độc quyền trong hợp đồng của GasTerra với NAM, cho phép tái gia nhập và áp đặt các yêu cầu cụ thể liên quan đến khối lượng và giá cả mà GasTerra đưa ra cho khí đốt có nhiệt trị thấp trên TTF.

Hợp đồng GasTerra-NAM: Hợp đồng quy định riêng giữa NAM và GasTerra có nghĩa là toàn bộ khí đốt từ mỏ khí Groningen sẽ được bán cho GasTerra. Nếu NAM cung cấp cho nhiều chủ hàng, người mua sẽ có nhiều lựa chọn hơn về nhà bán buôn mà họ mua khí đốt. Tuy nhiên, hợp đồng giữa NAM và GasTerra là hợp đồng dài hạn và sẽ không sớm hết hạn. Ngoài ra, một biện pháp như thế này có tác động sâu rộng đến cơ cấu “xây dựng khí đốt” và có thể đến chính sách các mỏ khí đốt nhỏ. Do đó, biện pháp khả thi này hiện không được ưa chuộng. Các bên tham gia thị trường đa số nhận thấy “chương trình giải phóng khí đốt” (gas release programme) như vậy đối với NAM không phải là giải pháp mong muốn.

Tái nhập cảnh: Là một bên, CH Hà Lan ủng hộ chương trình tái nhập cảnh, trong khi những bên khác chỉ coi đây là biện pháp tạm thời. Tái nhập cảnh có nghĩa là có thể trả lại khí đốt đã được cung cấp “phía sau cổng thành” cho TTF về mặt hành chính. Kết quả là, khí đốt một lần nữa sẽ được giao dịch và có thể được chuyển đến các điểm đến khác nhau để thực hiện hoạt động kinh doanh chênh lệch giá. Đây sẽ là một giải pháp thay thế cho nguyên tắc” giao dịch, chuyển nhượng trên TTF”. GTS cần đầu tư thêm vào công nghệ thông tin để biến điều này thành hiện thực, đồng thời cũng sẽ dẫn đến gánh nặng hành chính lớn hơn đối với các bên tham gia thị trường và GTS. Do vậy, GTS không ủng hộ biện pháp này và biện pháp này cũng không thể được thực hiện dễ dàng và không thích hợp như một phương tiện để đạt được kết quả mong muốn. Do đó, điều sẽ tốt hơn nếu “cầm đèn chạy trước xe ô-tô (to put the cart before the horse) bằng cách thay đổi phương cách giao dịch thương mại còn hơn sự tự tin và cạnh tranh bằng cách tái gia nhập thị trường.

Các yêu cầu tiếp theo đối với GasTerra: Sự thành công của gói biện pháp cấu trúc nêu trên trong cơ cấu đề xuất phụ thuộc ở mức độ đáng kể vào cách GasTerra xử lý các biện pháp được đề xuất. Suy cho cùng, GasTerra sẽ đóng một vai trò nổi bật trong các hợp đồng (tiêu chuẩn) mới sẽ được ký kết. Hiện có nguy cơ là có thể tìm ra các cách khiến mô hình được đề xuất ở đây không thể thực hiện được hoặc chỉ được thực hiện sau một thời gian trì hoãn đáng kể, dẫn đến chi phí cao hơn cho chủ hàng và cuối cùng là cho người dùng cuối.

Một giải pháp thay thế cho tiêu chuẩn công nghiệp tự nguyện là áp đặt thêm các yêu cầu đối với việc bán khí đốt có nhiệt trị thấp của GasTerra. Mặc dù có thể lập luận việc các biện pháp như vậy là hậu quả hợp lý từ quan điểm của GasTerra như được quy định trong đạo luật Khí đốt, thì giải pháp thay thế này chỉ liên quan đến GasTerra và ngoài ra, có thể có tác dụng biến dạng thị trường là một kịch bản kinh tế xảy ra khi có sự can thiệp của ơ quan quản lý vào thị trường. Việc đưa ra một biện pháp sâu rộng và mang tính phân biệt đối xử như vậy thông qua quy định phải được xem xét hết sức cẩn thận.

Thứ nhất, nghĩa vụ tạm thời có thể được áp dụng đối với GasTerra liên quan đến số lượng các sản phẩm khác nhau mà GasTerra cung cấp, với điều kiện là GasTerra có vị trí dẫn dắt. Hiện cần có nhiều loại sản phẩm để tạo nguồn cho danh mục đầu tư; sự thiếu hụt một sản phẩm quan trọng có thể đủ để gây ra vấn đề đối với nhà cung cấp cho người tiêu dùng nhỏ với nghĩa vụ này đòi hỏi phải có thêm luật pháp và quy định.

Biện pháp nêu trên không liên quan đến việc định giá sản phẩm, do đó, yêu cầu về số lượng sẽ càng mạnh mẽ hơn nếu giá cả cũng được điều chỉnh. Điều này sẽ đảm bảo rằng không có hiện tượng “không có nhu cầu” (no demand) đối với một sản phẩm bởi vì nó được đưa ra ở mức giá quá cao. Điều này có thể tránh được bằng cách bắt buộc GasTerra, chẳng hạn như phải là người theo dõi giá cả trên TTF.

Link nguồn:

https://www.acm.nl/sites/default/files/old_download/documenten/nma/NMa_TTF_rapport_DEF.pdf

Tuấn Hùng

ACM