Kỳ VIII: Quy trình công nhận và cân nhắc đối với các công cụ định giá carbon

ETS: Hệ thống mua bán phát thải

Hệ thống mua bán phát thải là công cụ dựa trên số lượng nhằm đặt ra mức phát thải cố định. Các thực thể được quản lý có nghĩa vụ từ bỏ các khoản phụ cấp đối với lượng phát thải được bảo hiểm của họ. Họ có thể mua các khoản trợ cấp trong các cuộc đấu giá hoặc giao dịch chúng trên thị trường thứ cấp. Các thị trường này xác định giá trợ cấp và do đó, mức giá dao động và không chắc chắn.

Phương pháp thanh toán thực tế có thể được áp dụng trực tiếp cho các hệ thống giao dịch giới hạn. Để làm được điều này, người khai báo cần cung cấp bằng chứng về chi phí carbon phát sinh thực tế đối với các sản phẩm nhập khẩu. Điều này đòi hỏi phải có tài liệu về số lượng định mức đã được chuyển giao trong nước ở cấp độ cài đặt cũng như mức giá thực tế phải trả cho các khoản định mức này.

Ảnh minh họa

Chi phí carbon được công nhận có thể bao gồm các khoản phụ cấp đã được mua trước giai đoạn tuân thủ hiện tại, vì hầu hết các hệ thống giao dịch giới hạn đều cho phép lưu trữ các khoản phụ cấp. EU CBAM cũng phải bao gồm bằng chứng cho thấy các khoản phụ cấp đã khai báo thực sự đã được từ bỏ. Đối với cách tiếp cận này, ngày bàn giao sẽ được xác định là thời điểm mà chi phí cho các khoản trợ cấp đó đã được phát sinh trên thực tế (không phải thời điểm mua hàng có thể diễn ra trước giai đoạn tuân thủ hiện tại).

Xác định giá trợ cấp: Do nghĩa vụ tuân thủ theo hệ thống giao dịch phát thải được đo lường bằng mức cho phép phải từ bỏ nên việc xác định giá carbon được thanh toán hiệu quả cho một sản phẩm cụ thể là không đơn giản. Đối với cách tiếp cận giá trung bình, một thách thức nảy sinh vì không có phương pháp chính thức nào về cách xác định giá carbon trung bình theo ETS. Một lựa chọn trực quan là sử dụng mức trung bình đơn giản hoặc có trọng số của giá thanh toán bù trừ thị trường tại các cuộc đấu giá trợ cấp. Tuy nhiên, không phải tất cả các ETS đều tổ chức đấu giá hoặc dữ liệu có thể bị hạn chế. Giao dịch có thể chủ yếu diễn ra trên thị trường thứ cấp. Khi những điều này được thiết lập tại một sàn giao dịch chính thức, dữ liệu về giá có thể có sẵn. Có thể sẽ không có dữ liệu chính thức về giá cả cho việc mua bán phụ cấp song phương qua quầy. Với suy nghĩ này, có thể cách tiếp cận giá trung bình đã đánh giá quá cao giá carbon thực tế.

Theo cách tiếp cận thanh toán thực tế, có động cơ rõ ràng để phóng đại chi phí carbon phát sinh nếu nó có thể được khấu trừ khỏi nghĩa vụ EU CBAM. Ví dụ, các nhà sản xuất muốn áp dụng các khoản trợ cấp đắt nhất cho hàng hóa xuất khẩu của họ. Để ngăn chặn điều này, cần phải sử dụng dữ liệu ở cấp độ cài đặt để tính ra chi phí carbon trung bình cho hoạt động sản xuất trong kỳ báo cáo. Tương tự, các nhà sản xuất sẽ có động cơ mua trợ cấp trong nước với giá cao, bán chúng song song trên thị trường thứ cấp nhưng giả vờ rằng chúng đã bị đầu hàng. Để ngăn chặn kiểu gian lận này, cần thiết lập mối liên hệ trực tiếp giữa các khoản chiết khấu được từ bỏ và mức giá phải trả cho các khoản chiết khấu này. Đối với điều này, lý tưởng nhất là nên truy tìm thời điểm cài đặt đã mua các khoản phụ cấp đã được cấp lại và ở mức giá nào. Đây là phương pháp tốt nhất vì nó phản ánh chân thực chi phí carbon mà nhà sản xuất được quản lý phải gánh chịu. Tính khả thi của việc này việc triển khai phương pháp phụ thuộc vào các tính năng cụ thể của từng hệ thống và có thể thay đổi đáng kể. Ví dụ: có thể khó theo dõi chuỗi giao dịch đối với giao dịch phi tập trung (OTC) với mức độ minh bạch về giá còn hạn chế. Vì trách nhiệm cung cấp bằng chứng về chi phí carbon phát sinh thuộc về quá trình cài đặt sản xuất nên cần cung cấp đầy đủ tài liệu cho người khai báo. Tuy nhiên, điều này sẽ yêu cầu cài đặt để chia sẻ một lượng lớn lượng dữ liệu (có khả năng bí mật) từ tài khoản giao dịch của mình với người khai báo và việc xác minh thông tin có thể gặp khó khăn.

Trường hợp nếu không thể thiết lập được mối liên hệ trực tiếp giữa định mức được từ bỏ và giá phải trả cho các định mức này ở cấp độ cài đặt thì có thể sử dụng một số phương pháp thay thế. Phương pháp tốt thứ hai là sử dụng giá (mua) trung bình của tất cả các định mức trong tài khoản cài đặt tại thời điểm từ bỏ hệ thống trong nước làm giá carbon được thanh toán hiệu quả trên mỗi tCO₂e. Tùy chọn này sẽ ngăn chặn bất kỳ hành vi "chọn và chọn" nào về các khoản phụ cấp được từ bỏ bằng cách cài đặt để ghi nhận chi phí carbon liên quan cho các sản phẩm xuất khẩu theo EU CBAM. Điều này yêu cầu nhà sản xuất phải cung cấp hai loại dữ liệu ở cấp độ cài đặt: tổng số tiền trợ cấp trong tài khoản giao dịch của họ trong hệ thống trong nước (bao gồm cả trợ cấp được mua và được phân bổ tự do) và tổng chi phí cho tất cả các khoản trợ cấp đã được mua (có hóa đơn tương ứng ghi rõ giá mua). Điều này sẽ mang lại tổng chi phí carbon phát sinh thực tế từ quá trình cài đặt, bao gồm cả các khoản phụ cấp có được thông qua đấu giá và giao dịch thứ cấp hoặc OTC. Sau đó, tổng chi phí carbon phát sinh sẽ được chia cho tổng số lượng định mức có được để mang lại giá carbon trung bình hiệu quả mà hệ thống này phải trả trên mỗi tCO₂e (đối với tất cả các sản phẩm thuộc hệ thống của quốc gia thứ ba). Cách tiếp cận này có ưu điểm là trái ngược với phương pháp tốt nhất được mô tả ở trên song sẽ không cần phải có bằng chứng về việc từ bỏ các khoản trợ cấp cá nhân. Tuy nhiên, việc sử dụng giá trung bình có thể được coi là không công bằng. Phiên bản đơn giản hóa của giải pháp tốt thứ hai này có thể giới hạn phạm vi dữ liệu cần thiết bằng cách xác định giá carbon trung bình được thanh toán hiệu quả cho giai đoạn tuân thủ hiện tại của hệ thống của nước thứ ba.

Trường hợp nếu cả hai phương pháp này đều không khả thi thì phương pháp giá carbon trung bình có thể được sử dụng làm phương án dự phòng. Điều này đòi hỏi phải tính toán trước giá carbon trung bình hàng năm, theo sản phẩm cụ thể trong hệ thống của quốc gia thứ ba và điều chỉnh giá trị này đối với bất kỳ mức giảm hoặc giảm giá nào có thể áp dụng (bao gồm phân bổ miễn phí các khoản trợ cấp).

Xử lý việc cấp trợ cấp miễn phí: Phương pháp thanh toán thực tế mặc định có tính đến bất kỳ khoản phân bổ miễn phí nào cho các thực thể được quản lý ở quốc gia thứ ba, vì những khoản trợ cấp đó không kéo theo bất kỳ chi phí carbon phát sinh thực tế nào. Đối với các hệ thống mà 100% định mức được phân bổ miễn phí thì không có giá carbon được thanh toán hiệu quả nào có thể được công nhận theo EU CBAM. Tuy nhiên, cần phải tính chi phí carbon trung bình ở cấp độ sản phẩm từ dữ liệu ở cấp độ cài đặt, do đó, một hệ thống cài đặt không thể khẳng định rằng lượng phân bổ miễn phí được tính cho các sản phẩm được bán trong nước trong khi hàng hóa xuất khẩu phải trả toàn bộ giá carbon trong nước. Điều này yêu cầu dữ liệu ở cấp độ cài đặt về tổng lượng chi phí carbon phát sinh hiệu quả, tổng sản lượng và (trong trường hợp cài đặt nhiều sản phẩm) cường độ phát thải đối với tất cả hàng hóa do cài đặt sản xuất trong giai đoạn tuân thủ hiện tại.

Theo cách tiếp cận giá trung bình, các cơ quan có thẩm quyền của EU sẽ cần xác định mức định mức miễn phí trung bình được phân bổ cho một tấn sản phẩm để ấn định giá carbon của nước thứ ba được công nhận theo EU CBAM. Quy trình này sẽ khác nhau đối với các loại phân bổ miễn phí khác nhau (ví dụ: trên cơ sở lượng phát thải trước đây, ví dụ như ông bà, tiêu chuẩn sản phẩm hoặc tiêu chuẩn nhiên liệu). Do cách tiếp cận này sử dụng mức trung bình, nên một nhà sản xuất có cơ sở phát thải thấp có lượng khí thải được bao phủ hoàn toàn theo tiêu chuẩn sản phẩm, do đó không thanh toán giá carbon trong nước một cách hiệu quả sẽ được công nhận giống như nhà sản xuất có lượng phát thải cao hơn tiêu chuẩn, do đó phải trả một mức giá carbon đáng kể trong nước.

ETS: Tiêu chuẩn hiệu suất có thể thương mại (TPS)

Ngược lại với các hệ thống thương mại phát thải, các tiêu chuẩn hiệu suất có thể thương mại (TPS) không áp đặt mức trần tuyệt đối đối với tổng lượng phát thải được bao phủ. Thay vào đó, có một tiêu chuẩn hiệu suất bắt buộc đối với một số cơ sở hoặc sản phẩm nhất định, được đặt làm đường cơ sở phát thải (giới hạn riêng cho từng cơ sở) hoặc qua tiêu chuẩn cường độ phát thải (được đo bằng tCO₂e trên mỗi đơn vị sản lượng).

Các tiêu chuẩn hiệu suất có thể thương mại có thể được phân biệt rộng rãi thành hai loại: Hệ thống cơ sở và tín dụng và ETS dựa trên cường độ. Cơ chế bảo vệ của Australia là một ví dụ về cơ chế trước đây, trong đó các đơn vị được quản lý nhấn mạnh lượng phát thải cơ bản của họ (dựa trên lượng phát thải lịch sử) nhận được tín dụng từ chính phủ và các đơn vị vượt quá mức cơ sở của họ phải mua tín dụng hoặc các đơn vị bù đắp để bù đắp lượng phát thải vượt quá của họ. Do đó, nghĩa vụ tuân thủ được xác định theo đường cơ sở phát thải cụ thể của cơ sở và chỉ áp dụng cho lượng phát thải trên đường cơ sở này, trái ngược với các hệ thống giao dịch giới hạn trong đó nghĩa vụ này tương đương với tổng lượng phát thải được bao phủ.

Ví dụ về ETS dựa trên cường độ là hầu hết các hệ thống của Trung Quốc, với phạm vi phủ sóng của nguồn điện (ETS quốc gia Trung Quốc) và các ngành công nghiệp (thí điểm khu vực ngoại trừ các tỉnh Trùng Khánh và Quảng Đông). Các thực thể được quản lý sẽ nhận được một số khoản phụ cấp miễn phí nhất định, sử dụng tiêu chuẩn hiệu suất (điểm chuẩn) hoặc lượng phát thải lịch sử (gốc) làm cơ sở để phân bổ. Họ có thể sử dụng những điều này để thực hiện nghĩa vụ tuân thủ là từ bỏ một lượng định mức tương đương đối với tổng lượng phát thải của mình (được điều chỉnh theo tổng sản lượng) trong giai đoạn tuân thủ. Đơn vị có cường độ phát thải trung bình dưới mức chuẩn có thể bán lượng cho phép vượt mức của họ trên thị trường cho các đơn vị khác, những đơn vị này có thể mua chúng để trang trải nghĩa vụ tuân thủ của họ. Một số dự án thí điểm trong khu vực của Trung Quốc cũng tổ chức đấu giá để đưa thêm trợ cấp vào thị trường. Cách tiếp cận dựa trên đầu ra của ETS dựa trên cường độ sẽ điều chỉnh công cụ này phù hợp với EU CBAM dựa trên sản phẩm. Sự khác biệt đối với hệ thống giao dịch giới hạn trên thực tế liên quan nhiều hơn đến tính nghiêm ngặt của công cụ vì ETS dựa trên cường độ không có giới hạn tuyệt đối.

Quy trình ghi nhận chi phí carbon phát sinh hiệu quả theo EU CBAM cũng có thể được áp dụng cho các hệ thống cơ sở và tín dụng cũng như ETS dựa trên cường độ. Các thực thể được quản lý theo TPS không trả giá carbon cho mỗi tấn khí thải được kiểm soát của họ mà chỉ trả cho phần vượt quá tiêu chuẩn cường độ hoặc đường cơ sở phát thải. Phần chia sẻ này sau đó có thể được CBAM ghi nhận là chi phí carbon của nước thứ ba.

Giá carbon được trả hiệu quả: Đối với ETS dựa trên cường độ, việc xác định giá carbon được thanh toán hiệu quả tương đương với quy trình trong hệ thống giao dịch giới hạn. Tuy nhiên, đối với các hệ thống cơ sở và tín dụng, việc xác định giá carbon theo cách tiếp cận giá trung bình có thể là một thách thức. Vì các mục tiêu giảm thiểu trong các công cụ này dựa trên cơ sở cài đặt nên các cơ quan có thẩm quyền của EU sẽ cần xây dựng một hệ thống cài đặt mẫu với mức sản xuất trung bình để tính được tỷ lệ phát thải của một sản phẩm trung bình được áp dụng trong công cụ này. Hơn thế nữa, một số hệ thống tín dụng và cơ sở như Cơ chế bảo vệ của Australia cũng cho phép áp dụng các khoản đền bù để tuân thủ, đây là thách thức đặc biệt đối với cách tiếp cận giá trung bình.

Trong hầu hết các tiêu chuẩn hoạt động có thể giao dịch, không có thị trường sơ cấp cho các khoản chiết khấu và phần lớn giao dịch diễn ra dưới hình thức giao dịch phi tập trung giữa các đơn vị được quản lý và/hoặc các trung gian tài chính. Các giao dịch kinh doanh này thường được bảo mật và có thể liên quan đến “các giao dịch trọn gói” không đòi hỏi mức giá được thỏa thuận rõ ràng cho mỗi khoản trợ cấp. Điều này có thể gây khó khăn cho người khai trong việc cung cấp các tài liệu cần thiết về các khoản phụ cấp/tín dụng được hoàn trả và mức giá đã được thanh toán một cách hiệu quả cho chúng theo phương pháp thanh toán thực tế. Theo cách tiếp cận giá trung bình, việc thiếu dữ liệu về TPS có thể gây trở ngại cho các cơ quan có thẩm quyền của EU trong việc xác định giá carbon được thanh toán hiệu quả.

Chu kỳ tuân thủ: Đối với các ETS dựa trên cường độ, chu kỳ tuân thủ dài hơn so với các hệ thống giao dịch giới hạn, điều này có thể làm phức tạp việc ghi nhận chi phí carbon theo EU CBAM. Điều này là do nghĩa vụ từ bỏ hiện hành và nói rộng ra là chi phí carbon phát sinh thực tế của quá trình cài đặt chỉ có thể được xác định sau khi nộp báo cáo phát thải cho giai đoạn tuân thủ hiện tại. Ví dụ như hầu hết các hệ thống của Trung Quốc đều có quy trình phân bổ hai giai đoạn, trong đó việc phân bổ phụ cấp cuối cùng chỉ diễn ra sau ngày báo cáo để điều chỉnh sản lượng thực tế của đơn vị được quản lý. Do đó, ngày tuân thủ mà các khoản phụ cấp phải được từ bỏ sẽ không xảy ra cho đến sau lần điều chỉnh sau này, có thể lên tới 1,5 năm sau khi kết thúc giai đoạn tuân thủ. Điều này không tương thích với chu trình tuân thủ EU CBAM và đặt ra thách thức đối với phương pháp thanh toán thực tế.

Thị trường lớn "đánh" thuế carbon và “ứng xử” cho doanh nghiệp Việt

Kỳ I: Sự hình thành EU CBAM

Kỳ II: Tại sao CBAM lại quan trọng và ai chịu trách nhiệm?

Kỳ III: EU CBAM và bài toán loại bỏ carbon trong chuỗi cung ứng

Kỳ VII: Xác định chi phí carbon cho sản phẩm như thế nào?

Tuấn Hùng

PWC, NIPFP, Aldelphi, KPMG