Sửa luật để doanh nghiệp Nhà nước bảo toàn và phát triển nguồn vốn hiệu quả

DNNN ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ ổn định kinh tế vĩ mô, tiên phong trong phát triển công nghiệp nền tảng

Việc thực hiện Luật số 69/2014/QH13 đã tạo hành lang pháp lý quan trọng cho việc quản lý và đầu tư vốn nhà nước tại các doanh nghiệp. Tuy nhiên, Luật số 69 đã thực hiện được hơn 10 năm. Hiện nay, bối cảnh tình hình đất nước đã thay đổi, đặc biệt những yêu cầu phát triển mới cũng đã đặt ra nhiều nhiệm vụ mới.

Phó Thủ tướng Hồ Đức Phớc từng khẳng định, chủ trương của Đảng và Nhà nước là các doanh nghiệp hoàn toàn bình đẳng trước pháp luật, không có sự thiên vị, ưu tiên các thành phần DNNN, tư nhân hay có vốn đầu tư nước ngoài: “Phải đảm bảo khi một đồng vốn Nhà nước bỏ vào doanh nghiệp và tạo điều kiện cho lãnh đạo doanh nghiệp sử dụng thì phải bảo toàn, phát triển nguồn vốn, tạo ra được công ăn việc làm, tạo ra lợi nhuận, thực hiện nộp ngân sách cho Nhà nước. Đồng thời, các DNNN ngày một lớn mạnh, làm ăn hiệu quả”.

Trong bối cảnh hội nhập sâu rộng và cạnh tranh ngày càng gay gắt, DNNN ngày càng đóng vai trò quan trọng trong việc giữ ổn định kinh tế vĩ mô, tiên phong trong phát triển công nghiệp nền tảng, bảo đảm an ninh năng lượng, an ninh lương thực và an ninh quốc phòng. Tuy nhiên, để DNNN hoàn thành trọng trách bảo toàn và phát triển nguồn vốn Nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp, cần có những cơ chế pháp lý đồng bộ, minh bạch và tạo thuận lợi.

Cơ chế phân cấp, trao quyền đi đôi với trách nhiệm

Theo TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương, hiện nay cơ quan Nhà nước quyết định nhiều vấn đề thuộc lĩnh vực kinh doanh của doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước, như: Phê duyệt phương án huy động vốn, dự án đầu tư quy mô lớn, quyết định việc tăng vốn, góp vốn, chuyển nhượng vốn... khiến DNNN chưa có quyền tự chủ kinh doanh đầy đủ, hoạt động gặp khó khăn, khó áp dụng phương thức quản trị tiên tiến trong môi trường cạnh tranh trong nước và quốc tế sôi động, gay gắt. Quá trình này cần được đơn giản hóa, vận dụng kinh tế số, Chính phủ điện tử để nâng cao năng lực cạnh tranh của DNNN.

TS Lê Đăng Doanh, nguyên Viện trưởng Viện Nghiên cứu Quản lý Kinh tế Trung ương: DNNN chưa có quyền tự chủ kinh doanh đầy đủ, hoạt động gặp khó khăn, khó áp dụng phương thức quản trị tiên tiến...

Với nguyên tắc quan trọng “vốn Nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp phải được bảo toàn và phát triển”, TS Lê Đăng Doanh cho rằng, cần có cơ chế quản lý thông thoáng tạo điều kiện cho DNNN hoàn thành nhiệm vụ của mình.

Tiêu biểu là cần tách bạch chức năng quản lý của đại diện chủ sở hữu với chức năng quản trị của doanh nghiệp; bổ sung quy định rõ trách nhiệm, thẩm quyền của chủ sở hữu vốn Nhà nước, cơ quan đại diện chủ sở hữu vốn Nhà nước và của doanh nghiệp (Hội đồng thành viên, Ban điều hành) trong việc quyết định đầu tư dự án, mua sắm tài sản; đầu tư tài chính phù hợp với quy định của Luật Doanh nghiệp sửa đổi, Luật Đầu tư sửa đổi, tuân thủ quy định về đấu thầu, quy định về đầu tư xây dựng tại Luật Đấu thầu, Luật Xây dựng.

Bổ sung quy định cụ thể về thẩm quyền, quy trình đầu tư bổ sung vốn cho DNNN từ nguồn ngân sách Nhà nước phù hợp với quy định tại Luật Ngân sách Nhà nước, Luật Đầu tư công.

Bên cạnh đó, việc tăng cường giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu theo hướng tập trung sở hữu gắn liền với trách nhiệm được TS Lê Đăng Doanh đánh giá sẽ tránh được sự chồng chéo trong chức năng quản lý. Theo đó, các quy định về thẩm quyền giám sát cần được sửa đổi, hoàn thiện theo hướng quy định rõ cơ quan đại diện chủ sở hữu chịu trách nhiệm cuối cùng về giám sát khi phối hợp giám sát với cơ quan quản lý Nhà nước.

“Luật chỉ nên tập trung vào quản lý vốn Nhà nước đầu tư vào sản xuất kinh doanh, không quy định về quản lý, điều hành DNNN, đã có quy định tại các luật khác như Luật Doanh nghiệp”, vị chuyên gia nhấn mạnh.

Đây là tiền đề quan trọng giúp doanh nghiệp phát huy tính chủ động, sáng tạo trong hoạt động sản xuất kinh doanh để bảo toàn, phát triển nguồn vốn Nhà nước một cách tốt nhất, đồng thời loại bỏ tình trạng can thiệp hành chính thiếu cơ sở, gây cản trở hiệu quả kinh doanh.

Tăng cường trao quyền, giảm thủ tục, tạo thuận lợi

Một điểm đột phá của dự thảo Luật là thúc đẩy phân cấp mạnh mẽ cho cơ quan đại diện chủ sở hữu trong việc quyết định đầu tư, thoái vốn, quản trị doanh nghiệp. Đặc biệt, với các tập đoàn, tổng công ty quy mô lớn, việc phân định rõ quyền - trách nhiệm giúp quá trình tái cấu trúc và tối ưu hóa danh mục đầu tư được thực hiện hiệu quả, kịp thời thích ứng với biến động của thị trường.

TS Lê Xuân Nghĩa, chuyên gia tài chính, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách tài chính - tiền tệ Quốc gia: Nếu chỉ giao vốn mà không giao quyền, hoặc bị ràng buộc bởi thủ tục hành chính, thì dù có cơ chế pháp lý tốt, doanh nghiệp vẫn khó xoay chuyển trước thị trường năng động.

TS Lê Xuân Nghĩa, chuyên gia tài chính, Thành viên Hội đồng Tư vấn Chính sách tài chính - tiền tệ Quốc gia nhìn nhận, cơ chế giao quyền gắn với trách nhiệm giải trình cá nhân cũng tạo động lực cho người đại diện vốn Nhà nước tại doanh nghiệp dám nghĩ, dám làm, dám chịu trách nhiệm. Đây là tinh thần đang được Nhà nước khuyến khích thông qua các quy định cụ thể về đánh giá, khen thưởng hoặc xử lý trách nhiệm.

Dự thảo Luật cần phân định vai trò giữa Nhà nước với tư cách là chủ sở hữu và doanh nghiệp với tư cách là người sử dụng vốn giúp hạn chế tình trạng can thiệp hành chính trực tiếp, đồng thời nâng cao hiệu quả giám sát của cơ quan đại diện chủ sở hữu.

“DNNN muốn bảo toàn và phát triển vốn thì phải được vận hành như doanh nghiệp thực sự, nghĩa là có quyền tự chủ tương xứng. Còn nếu chỉ giao vốn mà không giao quyền, hoặc bị ràng buộc bởi thủ tục hành chính, thì dù có cơ chế pháp lý tốt, doanh nghiệp vẫn khó xoay chuyển trước thị trường năng động”, TS Lê Xuân Nghĩa nhấn mạnh.

Ngoài ra, việc đưa ra hành lang pháp lý rõ ràng cho các hoạt động góp vốn, mua cổ phần, đầu tư dự án mới, cũng như thoái vốn Nhà nước tại các doanh nghiệp không còn cần nắm giữ cũng góp phần làm minh bạch hóa quá trình xử lý vốn, tài sản Nhà nước, tăng hiệu quả, giảm thủ tục.

Ý kiến của các chuyên gia đã nói lên mong muốn của các tập đoàn, tổng công ty Nhà nước nắm giữ các lĩnh vực quan trọng như Petrovietnam, EVN, SCIC... Các DNNN đều nắm vững nguyên tắc quan trọng là vốn Nhà nước đầu tư tại doanh nghiệp phải được bảo toàn và phát triển. Do đó, các DNNN mong muốn mục tiêu lớn nhất của sửa đổi Luật lần này là đơn giản hóa các thủ tục, quy định để doanh nghiệp được chủ động sử dụng đồng vốn hiệu quả, hoàn thành vai trò trách nhiệm của các DNNN.

Để thực sự tạo thuận lợi cho DNNN hoàn thành trọng trách, sứ mệnh của mình, cần tiếp tục hoàn thiện hệ sinh thái pháp lý, tháo gỡ các rào cản về thể chế, cơ chế phối hợp giữa các bộ, ngành, và đặc biệt là khuyến khích tinh thần đổi mới, sáng tạo của đội ngũ lãnh đạo doanh nghiệp.

Phương Thảo