Tăng quyền cho HĐQT/HĐTV để nâng cao tính cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước

Trong bối cảnh nền kinh tế bước vào giai đoạn phát triển mới, áp lực cạnh tranh gia tăng và các chuẩn mực quốc tế ngày càng khắt khe, yêu cầu nâng cao năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp nhà nước trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết. Như tinh thần được nhấn mạnh trong nhiều văn kiện gần đây, đặc biệt là dự thảo Báo cáo Chính trị trình Đại hội XIV, doanh nghiệp nhà nước (DNNN) không chỉ phải hoạt động hiệu quả mà còn phải thực sự dẫn dắt, mở đường cho khu vực tư nhân và thúc đẩy các ngành kinh tế then chốt.

Phân tích tại Diễn đàn “Doanh nghiệp nhà nước: nâng cao năng lực cạnh tranh và vai trò dẫn dắt” ngày 20/11, nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông cho rằng, trong cấu trúc nền kinh tế thị trường định hướng xã hội chủ nghĩa, khu vực DNNN vẫn giữ “vai trò trọng trách lớn hơn bao giờ hết”. Họ hiện diện trong những ngành mang tính nền tảng như năng lượng, viễn thông, hạ tầng, tài chính – ngân hàng, công nghiệp quốc phòng, logistics… và là lực lượng tạo sức chống chịu quan trọng khi nền kinh tế đối mặt biến động.

Nguyên Thứ trưởng Bộ Kế hoạch và Đầu tư Đặng Huy Đông: HĐQT/HĐTV các DNNN cần được trao quyền tự chủ

Tuy nhiên, thực tế cho thấy năng lực cạnh tranh của DNNN chưa tương xứng với quy mô nguồn lực nắm giữ. TS. Vũ Văn Ngọc, Viện trưởng Viện Đào tạo Tiên tiến, Chất lượng cao & POHE – Đại học Kinh tế Quốc dân chỉ rõ, hiệu quả hoạt động và năng lực đổi mới sáng tạo của khu vực này vẫn còn khoảng cách so với mục tiêu kỳ vọng. Việc cơ cấu lại doanh nghiệp, mặc dù được triển khai trong nhiều giai đoạn, vẫn chưa tạo ra những chuyển biến mang tính đột phá.

Một vướng mắc cốt lõi được hai chuyên gia cùng nhấn mạnh là cơ chế đại diện chủ sở hữu còn phân tán, chồng chéo, dẫn đến kéo dài quy trình phê duyệt, làm giảm tính linh hoạt và cản trở doanh nghiệp nắm bắt cơ hội thị trường.

TS. Vũ Văn Ngọc cho rằng, cần tiến tới một mô hình quản trị hiện đại, trong đó quyền đại diện chủ sở hữu được tập trung vào một đầu mối chuyên nghiệp, tách biệt với chức năng quản lý nhà nước. Đồng thời, HĐQT hoặc HĐTV phải thực sự là “bộ não” của doanh nghiệp có quyền quyết định nhân sự điều hành, chiến lược đầu tư và chịu trách nhiệm trước chủ sở hữu về kết quả hoạt động.

Chuẩn mực OECD cũng yêu cầu HĐQT phải có thành viên độc lập, có cơ chế kiểm toán nội bộ, ban kiểm soát rủi ro, và minh bạch hóa đầy đủ các thông tin quản trị. Đây là nền tảng giúp doanh nghiệp tiếp cận các chuẩn mực toàn cầu trong huy động vốn và cạnh tranh quốc tế.

Một trong những điểm nhấn đáng chú ý từ ông Đặng Huy Đông là yêu cầu hoàn thiện thể chế theo hướng minh bạch - dễ làm - dễ hiểu và đặc biệt là không tạo rủi ro công vụ cho lãnh đạo DNNN.

Việc nhiều quy định chồng chéo, sợ sai, sợ trách nhiệm đã khiến nhiều dự án đình trệ, bỏ lỡ cơ hội đầu tư hoặc đổi mới công nghệ. Ông Đông khẳng định, cần tách bạch rõ ràng giữa rủi ro kinh doanh (luôn hiện hữu, có thể chấp nhận) và rủi ro pháp lý (không được để cán bộ, lãnh đạo phải đối mặt khi họ làm đúng quy trình).

TS. Vũ Văn Ngọc: HĐQT hoặc HĐTV phải thực sự là “bộ não” của doanh nghiệp và có quyền quyết định

Song song với đó là yêu cầu không hình sự hóa các khoản thua lỗ trong kinh doanh, mà phải đánh giá hiệu quả lãnh đạo dựa trên tổng thể quá trình và bức tranh kết quả cuối cùng.

Để DNNN thực sự cạnh tranh được với khu vực tư nhân và doanh nghiệp FDI, cơ chế điều hành phải được chuyển dịch từ mô hình tiền kiểm sang hậu kiểm. HĐQT cần được trao quyền tự chủ trong: quyết định đầu tư, góp vốn, mua bán – sáp nhập, bổ nhiệm, miễn nhiệm lãnh đạo điều hành, quyết định phân bổ nguồn lực và chiến lược thị trường.

Nhưng đi cùng với đó là trách nhiệm giải trình rất rõ ràng, minh bạch. Mọi kế hoạch, chiến lược và kết quả thực hiện phải được công bố theo chuẩn báo cáo quốc tế để cơ quan chủ sở hữu và xã hội giám sát.

Một hướng cải cách quan trọng là tái cơ cấu nguồn lực để DNNN tập trung vào các lĩnh vực trọng yếu, tạo động lực tăng trưởng mới và lợi thế cạnh tranh dài hạn. Theo ông Đặng Huy Đông, cần mạnh dạn giao cho DNNN tiên phong trong các lĩnh vực mà tư nhân khó tham gia hoặc thiếu năng lực đầu tư, bao gồm: AI, điện toán lượng tử, công nghệ xanh, năng lượng tái tạo, giảm phát thải và chuyển đổi năng lượng, cơ sở hạ tầng quan trọng, sản xuất công nghệ lõi tạo lợi thế quy mô.

Điều này phù hợp với định hướng Chính phủ về 11 nhóm công nghệ chiến lược, trong đó có sự tham gia của những tập đoàn lớn như Petrovietnam, Viettel. Các doanh nghiệp này, với tiềm lực tài chính và kinh nghiệm triển khai các dự án quy mô lớn, là lực lượng đóng vai trò mở đường nếu được trao đủ cơ chế linh hoạt.

	Bài 3: Petrovietnam - Doanh nghiệp được "tôi luyện" để mở đường
	Thủ tướng: Kinh tế nhà nước phải phát huy vai trò dẫn dắt, kết nối
	Bổ sung vai trò tối quan trọng của doanh nghiệp nhà nước
	Trao quyền cho doanh nghiệp 100% vốn Nhà nước triển khai dự án năng lượng chiến lược

Phương Thảo