Về nhà máy lọc dầu số một của Việt Nam

Đỗ Quang Toàn

Nguyên Vụ trưởng Vụ Dầu khí Văn phòng Chính phủ

Xây dựng một nhà máy lớn thuộc về lĩnh vực dầu khí, sản phẩm của nó là xăng dầu, các sản phẩm hóa dầu… đặc biệt các loại sản phẩm xăng dầu phục vụ trước mắt cho nền kinh tế thì địa điểm của nó phải tiện cho việc tiêu thụ. Tuy nhiên, ở nước ta thì địa kinh tế phải gắn với địa chính trị, do vậy phải cùng tính đến hai tiêu chí đó khi lựa chọn địa điểm.

Những năm 90, tình hình tiêu thụ sản phẩm xăng dầu của nước ta như sau: miền Bắc khoảng 35%, miền Trung khoảng 18%, miền Nam khoảng 47 %. Căn cứ vào những thông số này thì nhà máy sẽ đặt ở phía nam đất nước, nhưng nếu lấy yếu tố kinh tế địa chính trị thì phải xem xét cả ba vùng: Bắc - Trung - Nam.

Lựa chọn địa điểm cho NMLD số 1

Có 5 địa điểm:

- Thành Tuy Hạ (Long Thành - Đồng Nai)

- Nghi Sơn (Thanh Hóa)

- Long Sơn (Bà Rịa - Vũng Tàu)

- Vân Phong (Khánh Hòa)

- Dung Quất (Bình Sơn - Quảng Ngãi)

Nếu đơn thuần chỉ vì lợi ích kinh tế thì chọn vùng Long Sơn - khu vực phía nam là hoàn toàn phù hợp, bởi đường ống dầu thô vào nhà máy gần, đây lại là thị trường tiêu thụ sản phẩm xăng dầu lớn nhất cả nước. Hơn thế, các nhà đầu tư nước ngoài rất thích Long Sơn (tôi cũng đã từng tới Long Sơn khảo sát).

Total Pháp đề nghị phía nam Nghi Sơn (Thanh Hóa), địa điểm này cũng thuận lợi vì có cảng nước sâu (nhà máy xi măng đã đặt ở Nghi Sơn để có cảng xuất xi măng, tôi cũng đi khảo sát ở đây) nhưng lúc này xét cả hai mặt kinh tế và chính trị thì NMLD số 1 chưa đặt ở đây được.

Khảo sát vùng Vân Phong (Khánh Hòa), nơi này cũng có cảng nước sâu, thuận lợi cho việc xuất - nhập dầu thô và các sản phẩm, nhưng khi xem xét kỹ thấy Vân Phong có bờ biển đẹp (hiện nay Vân Phong là 1 trong 21 bãi biển đẹp của Việt Nam), Thủ tướng Võ Văn Kiệt lại quyết định để dành Vân Phong cho du lịch.

Tiếp tục khảo sát khu Dung Quất (Bình Sơn - Quảng Ngãi), nơi này không chỉ có cảng nước sâu mà còn phù hợp cả về địa kinh tế và địa chính trị. Việc đặt NMLD số 1 ở Dung Quất cũng nằm trong ý tưởng của Thủ tướng Võ Văn Kiệt muốn biến nơi đây thành một khu kinh tế để vực dậy kinh tế cho miền Trung vốn nghèo khó. Việc đặt NMLD số 1 ở Dung Quất không chỉ mang ý nghĩa chính trị là Chính phủ quan tâm chăm lo, tạo điều kiện cho miền Trung phát triển, mà còn là cơ hội thuận lợi để sản xuất sản phẩm cho Campuchia và Lào.

Ngày 9/11/1994 Thủ tướng Chính phủ ra Quyết định số 658/QĐ-TTg về địa điểm NMLD số 1 và quy hoạch khu kinh tế trọng điểm miền Trung, trong đó chọn Dung Quất - Quảng Ngãi làm địa điểm xây dựng NMLD đầu tiên của Việt Nam.

Khi Thủ tướng Võ Văn Kiệt họp thường vụ Chính phủ gồm một số Bộ trưởng, lãnh đạo các bộ (Vụ trưởng các Vụ liên quan của Văn phòng Chính phủ được dự, tôi được tham dự cuộc họp này) để bàn việc ra quyết định xây dựng NMLD số 1, Thủ tướng có nói với các thành viên dự họp: Hôm nay chúng ta quyết định chọn Dung Quất - Quảng Ngãi làm NMLD số 1. Đã quyết định rồi, tôi đề nghị các đồng chí không được bàn tán gì nữa, quyết là làm. Tôi đã nghe nhiều chuyên gia trong nước và cả nước ngoài nói về xây dựng NMLD, phần nhiều ý kiến là đặt tại phía nam gần mới tiêu thụ sản phẩm, đầu vào của dầu thô cũng gần và cũng có ý kiến khuyên chúng ta là mang dầu thô đi nước ngoài lọc để đổi lấy sản phẩm về dùng, vì công suất lọc dầu của khu vực còn dư thừa. Họ khuyên nhiều, họ nói nhiều, tôi nghe hết, nhưng ta là Việt Nam, phải tự túc lấy sản phẩm dầu, không bị phụ thuộc vào ai. Còn về địa điểm thì Dung Quất - Quảng Ngãi có ý nghĩa kinh tế chính trị của nó. Đã quyết là làm.

Sau kỳ họp, tôi được phân dự thảo điện gửi tỉnh Quảng Ngãi. Phó Thủ tướng Trần Đức Lương duyệt điện và Văn phòng gửi cho Văn phòng Ủy ban Nhân dân tỉnh Quảng Ngãi. Tỉnh Quảng Ngãi vui mừng khôn xiết về quyết định này.

P.V