Cần sớm ban hành cơ chế, chính sách làm cơ sở thực hiện thắng lợi Nghị quyết 41 và Kết luận 76

Định hướng mới quan trọng

PV: Nghị quyết 41-NQ/TW ban hành ngày 23-7-2015 về Chiến lược phát triển ngành DKVN đến năm 2025, tầm nhìn đến năm 2035 là định hướng quan trọng cho sự phát triển của ngành. Qua gần 10 năm thực hiện, ông đánh giá như thế nào về những thành tựu và hạn chế trong thực hiện Nghị quyết này?

TS Nguyễn Quốc Thập

TS Nguyễn Quốc Thập: Qua gần 10 năm thực hiện Nghị quyết 41, ngành DKVN, trong đó Petrovietnam là nòng cốt, đã cơ bản hoàn thành các mục tiêu, nhiệm vụ chiến lược đề ra, trở thành ngành kinh tế - kỹ thuật quan trọng, then chốt, hoàn chỉnh, đồng bộ, bao gồm tìm kiếm, thăm dò, khai thác, vận chuyển, chế biến, tồn trữ, phân phối, dịch vụ và xuất nhập khẩu. Hiện tại, các sản phẩm chủ lực của Petrovietnam như dầu thô, xăng dầu, khí thiên nhiên, khí hóa lỏng, điện, đạm… tham gia vào mọi hoạt động đời sống của đất nước với tỷ trọng lớn. Petrovietnam đã góp phần quan trọng vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, thực hiện tốt vai trò trụ cột trong bảo đảm an ninh năng lượng quốc gia.

Tuy nhiên, việc triển khai thực hiện Nghị quyết còn có một số hạn chế, như chỉ tiêu về gia tăng trữ lượng, sản lượng khai thác dầu khí và đầu tư ra nước ngoài, phát triển hóa dầu, nhất là hóa dầu từ khí chưa đạt mục tiêu đề ra; các dự án trọng điểm gặp rất nhiều vướng mắc, chậm tiến độ, cần được tiếp tục tháo gỡ và xử lý.

Bên cạnh đó, một số nhiệm vụ của các bộ, ngành liên quan triển khai chậm hoặc chưa triển khai. Mặc dù thời gian qua, Chính phủ, các bộ, ngành đã quan tâm, có chính sách, hướng dẫn cơ chế nhằm tạo điều kiện phát triển cho ngành Dầu khí nói chung và Petrovietnam nói riêng, nhưng một số chính sách vẫn còn đang trong quá trình nghiên cứu, soạn thảo và chưa được ban hành/thực hiện đầy đủ theo chủ trương, yêu cầu tại Nghị quyết. Ví dụ như còn thiếu cơ chế đặc thù cho Petrovietnam phát triển; việc phân cấp, phân quyền ở một số nội dung/lĩnh vực chưa phù hợp; một số luật liên quan còn chồng chéo, vướng mắc; nguồn vốn cho thực hiện tìm kiếm, thăm dò, các dự án quan trọng còn chưa được bảo đảm đầu tư phát triển. Thu hút đầu tư nước ngoài vào ngành và đầu tư ra nước ngoài trong lĩnh vực dầu khí còn bất cập. Việc phân công, phối hợp giữa các bộ, ngành và địa phương thiếu đồng bộ, thống nhất dẫn tới cản trở việc triển khai các dự án.

PV: 10 năm qua, ngành Dầu khí nói riêng, ngành năng lượng nói chung đã có những bước thay đổi như thế nào, thưa ông?

TS Nguyễn Quốc Thập: 10 năm qua, ngành năng lượng nói chung và ngành Dầu khí nói riêng đã trải qua nhiều biến động và có sự thay đổi đáng kể. Việc thay đổi đến từ nhiều nguyên nhân. Đó là tình hình chính trị thế giới bất ổn, khủng hoảng đại dịch Covid-19, kéo theo sự biến động lớn và khó đoán định của thị trường năng lượng; kinh tế thế giới đối mặt với nhiều thách thức, hầu hết các nền kinh tế đều có mức tăng trưởng thấp hơn kỳ vọng do tổng cầu suy giảm...

Cùng với đó, các động lực tăng trưởng truyền thống của kinh tế thế giới tiếp tục gặp khó khăn. Đặc biệt, chuyển dịch năng lượng (CDNL) diễn ra nhanh chóng trên toàn cầu đã và đang ảnh hưởng, làm thay đổi nhanh chóng thị trường năng lượng thế giới, cũng như xu thế phát triển, hoạt động của các doanh nghiệp năng lượng nói chung và dầu khí nói riêng.

Theo báo cáo của Petrovietnam năm 2023, do việc ưu tiên huy động các dự án năng lượng tái tạo (NLTT) dẫn đến giảm nhu cầu khí cho phát điện, khiến hoạt động khai thác và tiêu thụ khí bị ảnh hưởng nghiêm trọng. Bên cạnh đó, do tác động bởi kinh tế vĩ mô dẫn đến nhu cầu tiêu dùng tăng trưởng thấp ảnh hưởng rất lớn đến nhu cầu huy động điện tại các nhà máy điện của Tập đoàn. Điều này tác động tiêu cực đến hiệu quả hoạt động sản xuất kinh doanh (SXKD) trong lĩnh vực điện, đặc biệt tại các nhà máy điện khí - là thị trường chiếm tỷ trọng cao trong cơ cấu hoạt động kinh doanh khí của Tập đoàn. Nếu như năm 2019, tỷ trọng điện khí của Tập đoàn trong cơ cấu điện của Việt Nam là 18,6%, đến năm 2023 chỉ đạt khoảng 9,8%.

Hoạt động khai thác dầu khí của Petrovietnam tại mỏ Bạch Hổ

Trước các thực tế này, Đảng và Nhà nước đã có nhiều chỉ đạo, ban hành, sửa đổi các cơ sở hành lang pháp lý để đáp ứng, cũng như tạo điều kiện cho hoạt động của các doanh nghiệp. Gần đây nhất, Đảng, Chính phủ và các bộ ngành đã chỉ đạo tổng kết Đề án đánh giá tình hình thực hiện Nghị quyết 41. Ngày 24-4-2024, Bộ Chính trị đã có Kết luận 76 về tình hình thực hiện Nghị quyết 41 và một số định hướng cho giai đoạn mới.

Trong bối cảnh hiện nay, cách nhìn nhận và định hướng hoạt động năng lượng và dầu khí của nước ta trong giai đoạn tới là hết sức quan trọng để từ đó hoàn thiện các cơ sở hành lang pháp lý và tạo động lực cho các doanh nghiệp phát triển ổn định, bền vững, phù hợp với xu thế chung của nền kinh tế thế giới, phù hợp và đáp ứng được nhu cầu về năng lượng của nền kinh tế đất nước, cũng như bảo đảm an ninh năng lượng, an toàn quốc gia.

Định hướng mang tính chiến lược dài hạn

PV: Kết luận 76-KL/TW của Bộ Chính trị về tình hình thực hiện Nghị quyết 41 mở ra một số định hướng phát triển Petrovietnam thành tập đoàn công nghiệp năng lượng quốc gia. Ông đánh giá như thế nào về định hướng này?

TS Nguyễn Quốc Thập: Kết luận 76 chủ trương phát triển Petrovietnam trở thành tập đoàn công nghiệp năng lượng quốc gia gắn với phát triển, nâng cao hiệu quả hoạt động trong các lĩnh vực năng lượng truyền thống; tham gia chuỗi giá trị năng lượng mới, năng lượng tái tạo... Hội DKVN nhận định rằng, đây là định hướng mang tính chiến lược dài hạn cho sự phát triển bền vững của ngành Dầu khí nói chung và Petrovietnam nói riêng và phù hợp với xu thế trong chuỗi giá trị của thị trường năng lượng trên thế giới.

Điều này vừa mở ra cơ hội phát triển, đồng thời mở rộng các lĩnh vực hoạt động của Tập đoàn ra ngoài lĩnh vực năng lượng truyền thống. Bên cạnh những thuận lợi, những khó khăn và thách thức luôn nảy sinh trong giai đoạn phát triển mới. Đó là các vấn đề về thị trường; xây dựng hạ tầng dầu khí, hạ tầng năng lượng; thu hút, nâng cao hiệu quả sử dụng vốn đầu tư; phát triển khoa học công nghệ, đổi mới sáng tạo; phát triển nguồn nhân lực chất lượng cao; hợp tác quốc tế; chuyển đổi số, tăng trưởng xanh, kinh tế tuần hoàn, phát triển bền vững ngành, nhất là khi Petrovietnam giữ vai trò hạt nhân với tư cách là Tập đoàn Công nghiệp năng lượng quốc gia.

PV: Những thuận lợi trong phát triển ngành công nghiệp năng lượng tái tạo (NLTT), năng lượng mới của ngành Dầu khí là gì, thưa ông?

TS Nguyễn Quốc Thập: Thuận lợi của Petrovietnam trong phát triển ngành NLTT, năng lượng mới đến từ hai góc độ từ bên ngoài và từ nội tại bên trong.

Thuận lợi từ bên ngoài là tình hình chính trị của Việt Nam luôn được duy trì ổn định; hệ thống quy phạm pháp luật, đặc biệt là các cơ chế chính sách về phát triển NLTT, năng lượng mới ngày càng được hoàn thiện hơn theo hướng tạo cơ sở pháp lý, giảm bớt thủ tục, tháo gỡ khó khăn, rào cản, nút thắt để tạo điều kiện cho doanh nghiệp phát triển. Đặc biệt, Kết luận 76 mở ra định hướng chiến lược phát triển mới cho ngành Dầu khí một cách cụ thể hơn. Bên cạnh đó, trong quá trình hoạt động và phát triển, Petrovietnam luôn nhận được sự quan tâm chỉ đạo sát sao, kịp thời của Đảng và Chính phủ, sự hỗ trợ tích cực của các bộ, ban ngành, các tổ chức đoàn thể Trung ương và các địa phương liên quan…

Về thuận lợi từ nội lực, kinh nghiệm đã được tích lũy sau 49 năm hoạt động tính từ ngày thành lập (9-1975) và 9 năm triển khai thực hiện Nghị quyết 41 là những tiền đề và cơ sở quan trọng để Petrovietnam trở thành tập đoàn kinh tế Nhà nước đứng đầu nền kinh tế cả nước, với tài sản được giao và tích lũy trong quá trình phát triển lớn nhất cả nước (tổng tài sản hợp nhất tại thời điểm ngày 31-12-2023 đạt 1.018,2 nghìn tỉ đồng). Đồng thời, Petrovietnam hiện có bộ cơ sở dữ liệu và đội ngũ chuyên gia hiểu biết sâu rộng về khí tượng, thủy văn và hải dương học thông qua các công trình dầu khí ngoài khơi và làm chủ công nghệ công trình ngoài khơi từ thiết kế, xây lắp, vận hành (bao gồm cả điện gió ngoài khơi).

Nhà máy Lọc dầu Dung Quất

Bên cạnh đó, công tác quản trị doanh nghiệp trong giai đoạn vừa qua đã được Petrovietnam đặc biệt chú trọng, bám sát chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, phù hợp với xu thế phát triển chung. Trong đó, công tác chuyển đổi số được tập trung triển khai đồng bộ; các quy trình quản trị doanh nghiệp, quản lý nội bộ được nâng cao; đội ngũ cán bộ và công nhân kỹ thuật được đào tạo chuyên nghiệp, tích lũy nhiều kinh nghiệm, năng lực từ thực tế quản lý và vận hành các dự án/công trình lớn, công nghệ cao. Khả năng làm chủ công nghệ, tự chủ trong công tác vận hành bảo dưỡng, tối ưu hóa vận hành và tối ưu hóa chi phí sản xuất của Petrovietnam ngày càng được nâng cao…

Để Nghị quyết nhanh chóng đi vào thực tế

PV: Theo ông, để Nghị quyết 41 và Kết luận 76 nhanh chóng được triển khai thuận lợi trong thực tế cần những điều kiện gì?

TS Nguyễn Quốc Thập: Hội DKVN cho rằng, để Nghị quyết 41 và Kết luận 76 nhanh chóng được triển khai thuận lợi trong thực tế, các điều kiện và giải pháp cần được triển khai, thực hiện một cách đồng bộ và tích cực theo hai hướng. Cụ thể, đối với các bộ, ban ngành, Chính phủ và Quốc hội, cần triển khai thể chế hóa các chủ trương, định hướng của Bộ Chính trị, tạo hành lang pháp lý đầy đủ cho tất cả các cấp thực hiện để phát triển Petrovietnam nhanh, bền vững, đồng bộ, hiệu quả, phù hợp với thể chế phát triển, nhất là thể chế kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế trong giai đoạn mới; phấn đấu đạt các mục tiêu cụ thể phát triển ngành Dầu khí theo đúng tinh thần, định hướng và mục tiêu tại Nghị quyết 41 và Kết luận 76; đồng thời nâng cao năng lực quản lý nhà nước, tăng cường phân cấp, phân quyền, song song với thanh tra, kiểm tra, giám sát hoạt động trong lĩnh vực dầu khí, năng lượng.

Đối với Petrovietnam, cần rà soát và cập nhật Chiến lược phát triển theo đúng tinh thần Nghị quyết 41 và Kết luận 76. Trong đó, cần đặc biệt chú trọng vào các giải pháp hay nêu bật các điều cần và đủ để thực hiện các mục tiêu chiến lược theo từng lĩnh vực hoạt động và nâng cao hiệu quả của việc đồng bộ hay liên kết các chuỗi giá trị giữa các đơn vị thành viên.

PV: Với vai trò là Hội khoa học kỹ thuật dầu khí, Hội DKVN có đề xuất, kiến nghị gì, thưa ông?

TS Nguyễn Quốc Thập: Để hoàn thành thắng lợi các mục tiêu và nhiệm vụ chiến lược phát triển ngành Dầu khí theo Nghị quyết 41 và Kết luận 76, Hội DKVN với vai trò là Hội khoa học kỹ thuật chuyên ngành Dầu khí luôn đồng hành với quá trình triển khai thực hiện của Petrovietnam và các đơn vị ở tất cả các cấp độ. Chúng tôi coi đây là nhiệm vụ trọng tâm của Hội trong năm 2024. Để thúc đẩy quá trình xây dựng và hoàn thiện chương trình hành động, Hội có một số đề xuất, kiến nghị cụ thể như sau:

Với những bài học kinh nghiệm sau quá trình triển khai thực hiện Nghị quyết 41 và được bổ sung bằng Kết luận 76 của Bộ Chính trị, Petrovietnam hiện đang ở vào thời điểm thuận lợi nhất để nghiên cứu đề xuất, sửa đổi hoàn thiện một số các cơ sở pháp lý cho hoạt động của Tập đoàn nhằm tạo điều kiện để hoàn thành thắng lợi các mục tiêu, nhiệm vụ tại Nghị quyết 41 và Kết luận 76; đồng thời phù hợp và thống nhất với các luật, văn bản hướng dẫn có liên quan như việc sửa đổi Điều lệ tổ chức hoạt động và Quy chế tài chính của Tập đoàn, trong đó phân định rõ trách nhiệm, nghĩa vụ và quyền hạn thực thi các nhiệm vụ được giao, như xây dựng chiến lược, quy hoạch, kế hoạch ngắn hạn và trung hạn của Tập đoàn và các đơn vị thành viên. Để có cơ sở thực tiễn thuyết phục các cấp thẩm quyền, nên chăng chúng ta cần tham khảo, nghiên cứu mô hình quản trị của Tập đoàn Dầu khí Quốc gia Malaysia (Petronas) đã và đang rất thành công trong hoạt động SXKD và phát triển bền vững.

Cần sớm ban hành cơ chế, chính sách làm cơ sở thực hiện thắng lợi Nghị quyết 41 và Kết luận 76

Đối với Chính phủ và các cơ quan quản lý Nhà nước, tiếp tục có chỉ đạo rà soát, cần sớm hoàn thiện, ban hành cơ chế, chính sách, pháp luật phát triển ngành năng lượng làm cơ sở để thực hiện một cách đầy đủ, thắng lợi theo đúng mục tiêu, định hướng và nhiệm vụ Nghị quyết 41 và Kết luận 76 đề ra. Hội DKVN cho rằng đây cũng là nhiệm vụ hết sức khó khăn và thách thức với các bộ, ban, ngành vì khối lượng các nội dung, công việc cần thực hiện rà soát, cân nhắc và sửa đổi hoàn thiện cho phù hợp với tất cả các luật hiện hành, các mục tiêu, định hướng, nhiệm vụ trong chiến lược phát triển ngành Dầu khí tại Nghị quyết 41 và Kết luận 76 là rất lớn, cần nhiều thời gian, cũng như sự đồng lòng, phối hợp của các bộ, ban ngành, địa phương và các cơ quan có liên quan.

Trước thực tế đó, chúng tôi kiến nghị thành lập một Tổ công tác hay Ban chỉ đạo liên Bộ do Phó Thủ tướng đứng đầu để có thể chỉ đạo tháo gỡ kịp thời khi có những ý kiến khác nhau hoặc báo cáo cấp thẩm quyền cao hơn để xem xét và xử lý. Thậm chí nâng cấp Nghị định của Chính phủ về Điều lệ tổ chức và hoạt động cùng Quy chế tài chính của Petrovietnam tương đương với bộ luật do Quốc hội ban hành để bảo đảm đủ cơ sở pháp lý cho các bộ, ngành và Petrovietnam thực hiện tốt các mục tiêu, định hướng theo Nghị quyết 41, Kết luận 76 và không bị xung đột với các bộ luật liên quan. Đây chính là đặc thù mà chúng ta đã từng đề cập tới trong tất cả các nghiên cứu và đề xuất.

PV: Trân trọng cảm ơn ông!

Nhóm PV