Dự thảo Luật Kinh doanh bảo hiểm: Minh bạch hóa thông tin để bảo vệ khách hàng
Sau hơn 20 năm thực thi, Luật Kinh doanh bảo hiểm đã tạo khung khổ pháp lý vững chắc, minh bạch cho hoạt động kinh doanh bảo hiểm, thúc đẩy thị trường bảo hiểm phát triển. Từ chỗ chỉ có 15 doanh nghiệp, đến nay thị trường bảo hiểm đã có 75 doanh nghiệp kinh doanh bảo hiểm (trong đó có 31 doanh nghiệp bảo hiểm phi nhân thọ, 19 doanh nghiệp bảo hiểm nhân thọ, 02 doanh nghiệp tái bảo hiểm và 23 doanh nghiệp môi giới bảo hiểm) và 01 chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài, tạo kênh huy động vốn quan trọng cho nền nền kinh tế, giải quyết việc làm, an sinh xã hội cho hàng triệu người... Điều này đã minh chứng qua kết quả phát triển thị trường bảo hiểm trong 20 năm qua và đặc biệt là trong 9 tháng đầu năm 2021, mặc dù dịch Covid-19 gây ảnh hưởng nặng nề tới nền kinh tế nhưng thị trường bảo hiểm vẫn tăng trưởng tốt.
 |
| Ông Ngô Việt Trung – Cục trưởng Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm: Việc đưa quy định minh bạch thông tin vào Dự thảo Luật Kinh doanh bảo hiểm (sửa đổi) nhằm đảm bảo quyền lợi của khách hàng |
Thị trường bảo hiểm Việt Nam tăng trưởng nhanh vượt bậc
Đến nay, sau hơn 20 năm thi hành, các chính sách này đã phát huy tác dụng, là căn cứ, cơ sở pháp lý để xây dựng khung khổ pháp lý vững chắc, minh bạch cho hoạt động kinh doanh bảo hiểm; tạo môi trường cạnh tranh lành mạnh, bình đẳng giữa các doanh nghiệp; đáp ứng nhu cầu tham gia bảo hiểm ngày càng đa dạng của các tổ chức, cá nhân; đảm bảo sự hài hòa giữa quản lý giám sát thận trọng và tạo sự chủ động trong hoạt động kinh doanh của doanh nghiệp.
Có thể thấy, quy mô thị trường bảo hiểm ngày càng lớn, khẳng định vị thế, vai trò trong nền kinh tế-xã hội, góp phần ổn định kinh tế vĩ mô. Trong giai đoạn 2000-2020, thị trường bảo hiểm Việt Nam tăng trưởng nhanh vượt bậc so với các nước trong khu vực và trên thế giới. Tốc độ tăng trưởng được duy trì trong thời kì dài, bất chấp khủng hoảng tài chính thế giới hay tác động bất lợi khác. Các chỉ tiêu về tổng tài sản, tổng số tiền đầu tư trở lại nền kinh tế, tổng dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm, tổng doanh thu phí bảo hiểm, tổng vốn chủ sở hữu tăng bình quân trên 20%/năm. Hiện nay, thị trường bảo hiểm có 73 doanh nghiệp bảo hiểm (DNBH) hoạt động trong lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm phi nhân thọ, môi giới bảo hiểm, tái bảo hiểm và 01 chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài.
Đến cuối năm 2020, thị trường bảo hiểm đã tạo lập công ăn việc làm cho gần 1.000.000 lao động với thu nhập ổn định. Theo thống kê của các doanh nghiệp bảo hiểm, tổng giá trị được bảo hiểm là 11,7 triệu tỷ đồng. Hiện nay, khoảng 11,9 triệu người tham gia bảo hiểm nhân thọ, tương đương hơn 10% dân số, 4 triệu người tham gia bảo hiểm y tế, sức khỏe ngắn hạn; 12 triệu học sinh được bảo hiểm chăm sóc sức khỏe và tai nạn; 18 triệu lượt khách được bảo hiểm hàng không; trên 12 triệu lượt khách được bảo hiểm tai nạn đường sắt; 1.620 triệu lượt khách được bảo hiểm tai nạn hành khách vận chuyển đường bộ. Bảo hiểm vi mô hiện đã bước đầu được triển khai bởi cả doanh nghiệp bảo hiểm và triển khai thí điểm bởi Hội Liên hiệp phụ nữ nhằm tương trợ giữa các hội viên. Đến nay, tỷ lệ tham gia bảo hiểm vi mô khoảng 200 nghìn hợp đồng (tương đương 0,2% dân số cả nước). Những người được bảo hiểm nói trên được bảo hiểm chi trả bồi thường khi không may xảy ra tai nạn, ốm đau, mà không cần tới sự hỗ trợ tài chính từ ngân sách nhà nước.
Hiện nay có khoảng 2.894 sản phẩm bảo hiểm, thuộc tất cả các nghiệp vụ bảo hiểm. Mạng lưới hoạt động của thị trường bảo hiểm được mở rộng, tính đến nay, 73 doanh nghiệp bảo hiểm và 01 chi nhánh DNBH phi nhân thọ nước ngoài đã có tới hàng nghìn chi nhánh, văn phòng đại diện trên phạm vi cả nước nhằm tăng cường chất lượng phục vụ khách hàng từ khâu bán hàng, chăm sóc và thực hiện bồi thường. Cho đến nay, thị trường bảo hiểm đã và đang bảo vệ cho hầu hết tất cả các loại hình tài sản của mọi thành phần kinh tế từ Nhà nước, tư nhân đến đầu tư nước ngoài; mọi ngành kinh tế từ công nghiệp, nông nghiệp đến các ngành dịch vụ. Trong giai đoạn 2000-2020, các doanh nghiệp bảo hiểm đã thực hiện bồi thường và chi trả quyền lợi bảo hiểm lên đến 340.000 tỷ đồng.
Trong Hiệp định tự do hoá thương mại song phương và đa phương, lĩnh vực bảo hiểm luôn cam kết với lộ trình và mức độ mở cửa thị trường cao so với các nước trong ASEAN và Châu Á, tạo điều kiện thúc đẩy hàng hoá Việt Nam thâm nhập vào các thị trường lớn có mức độ bảo hộ cao như Hoa Kỳ, EU, Nhật Bản... Đồng thời, thu hút thêm các nhà đầu tư lớn từ các lĩnh vực khác nhau thuộc các nước thành viên, qua đó thúc đẩy phát triển kinh tế-xã hội.
Bên cạnh đó, bảo hiểm còn góp phần thực hiện các chương trình mục tiêu, nhiệm vụ cấp bách của Chính phủ như: Chương trình thí điểm bảo hiểm nông nghiệp theo Quyết định 315/QĐ-TTg ngày 01/3/2011 của Thủ tướng Chính phủ (2011-2013): tổng số phí bảo hiểm thu được là 394 tỷ đồng; tổng số tiền bồi thường là 712,9 tỷ đồng. Chương trình thí điểm đã hoàn chỉnh cơ chế chính sách về thí điểm bảo hiểm trong nông nghiệp; góp phần thực hiện Nghị quyết số 26-NQ/TW của Ban chấp hành TW khóa X về nông nghiệp, nông dân và nông thôn...
Trong bối cảnh dịch bệnh Covid kéo dài, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các thành phần, lĩnh vực kinh tế, tuy nhiên, lĩnh vực bảo hiểm vẫn có những bước phát triển đáng khích lệ. Trong 9 tháng đầu năm 2021, tổng tài sản của các doanh nghiệp bảo hiểm (DNBH) ước đạt 650.165 tỷ đồng (tăng 20,62% so với cùng kỳ năm 2020), trong đó các DNBH phi nhân thọ ước đạt 102.222 tỷ đồng, các DNBH nhân thọ ước đạt 547.943 tỷ đồng.
Nguồn vốn đầu tư trở lại nền kinh tế ước đạt 535.867 tỷ đồng (tăng 23,37% so với cùng kỳ năm 2020), trong đó các DNBH phi nhân thọ ước đạt 54.172 tỷ đồng; các DNBH nhân thọ ước đạt 481.695 tỷ đồng. Tổng dự phòng nghiệp vụ bảo hiểm ước đạt 423.821 tỷ đồng (tăng 22,45% so với cùng kỳ năm 2020), trong đó các DNBH phi nhân thọ ước đạt 27.806 tỷ đồng, các DNBH nhân thọ ước đạt 396.015 tỷ đồng. Tổng nguồn vốn chủ sở hữu ước đạt 152.755 tỷ đồng (tăng 37,39% so với cùng kỳ năm 2020), trong đó các DNBH phi nhân thọ ước đạt 34.442 tỷ đồng, các DNBH nhân thọ ước đạt 118.313 tỷ đồng. Tổng doanh thu phí bảo hiểm ước đạt 151.993 tỷ đồng (tăng 15,38% so với cùng kỳ năm 2020). Doanh thu phí bảo hiểm lĩnh vực bảo hiểm phi nhân thọ ước đạt 43.890 tỷ đồng, lĩnh vực bảo hiểm nhân thọ ước đạt 108.103 tỷ đồng.
Trong 9 tháng đầu năm, tổng số tiền chi trả quyền lợi bảo hiểm ước đạt 37.977 tỷ đồng (tăng 11,69% so với cùng kỳ năm 2020), trong đó các DNBH phi nhân thọ ước đạt 14.568 tỷ đồng, các DNBH nhân thọ ước đạt 23.409 tỷ đồng. Tổng số phí bảo hiểm thu xếp qua MGBH ước đạt 8.877 đồng (tăng 8,3% so với cùng kỳ năm trước), trong đó phí bảo hiểm gốc thu xếp qua môi giới ước đạt 5.922 tỷ đồng (tăng 11,5% so với cùng kỳ), phí tái bảo hiểm thu xếp qua môi giới ước đạt 2.955 tỷ đồng (tăng 2,4% so với cùng kỳ); Tổng doanh thu môi giới bảo hiểm ước đạt 773 tỷ đồng (tăng 14,9% so với cùng kỳ năm trước), trong đó hoa hồng môi giới bảo hiểm gốc ước đạt 613 tỷ đồng (tăng 10,7% so với cùng kỳ), hoa hồng môi giới tái bảo hiểm ước đạt 160 tỷ đồng (tăng 34,7% so với cùng kỳ).
Sửa Luật để bảo vệ quyền lợi của người dân
Sau 20 năm thực thi, Luật kinh doanh bảo hiểm đã tạo khung khổ pháp lý vững chắc, minh bạch cho hoạt động kinh doanh bảo hiểm, thúc đẩy thị trường bảo hiểm phát triển đóng góp vào sự phát triển kinh tế xã hội của đất nước, đặc biệt trong việc trở thành kênh huy động vốn quan trọng và dài hạn của nền kinh tế. Tuy nhiên, hiện nay Luật cũng bộc lộ những bất cập như không còn thống nhất, đồng bộ với các quy định tại các Luật hiện hành. Vẫn còn tình trạng thông tin chưa được minh bạch, chưa có yêu cầu bắt buộc về quản trị rủi ro, các đại lý môi giới bảo hiểm chưa giải thích đầy đủ thông tin về sản phẩm dẫn đến việc thanh toán bảo hiểm gây khó khăn cho người dân. Bên cạnh đó, chất lượng sản phẩm còn chưa cao... Chính vì lẽ đó, Quốc hội đã nhất trí đưa dự án Luật kinh doanh bảo hiểm sửa đổi vào chương trình xây dựng Luật của Quốc hội trong các năm 2021-2022. Dự án Luật đã được cơ quan soạn thảo nhanh chóng nghiên cứu,triển khai xây dựng nội dung, hồ sơ công phu, chi tiết.
Mới đây nhất, UBKT của Quốc hội đã cho ý kiến về dự thảo Luật hồ sơ Dự thảo Luật Kinh doanh bảo hiểm (sửa đổi). Nhiều quy định mới được sửa theo hướng bảo vệ quyền lợi người tham gia bảo hiểm và khắc phục những bất cập hiện nay. Đó là những quy định không thống nhất, đồng bộ với quy định mới được sửa đổi, bổ sung tại Bộ luật dân sự hiện hành, hoặc một số quy định chưa theo kịp với quốc tế như: quy định về phòng chống trục lợi bảo hiểm, rửa tiền, và chưa quy định chặt chẽ về minh bạch hoá các thông tin về doanh nghiệp bảo hiểm cũng như khách hàng.
Dự kiến Luật sửa đổi gồm 8 Chương, 156 Điều, Dự thảo luật cụ thể hóa 7 nhóm chính sách về Hợp đồng bảo hiểm, doanh nghiệp bảo hiểm, doanh nghiệp tái bảo hiểm, bảo hiểm vi mô, Đại lý bảo hiểm, doanh nghiệp môi giới bảo hiểm, dịch vụ phụ trợ bảo hiểm, quản lý tài chính, doanh nghiệp bảo hiểm, doanh nghiệp tái bảo hiểm, quản lý nhà nước về kinh doanh bảo hiểm.
Lần sửa đổi này đối tượng áp dụng mở rộng so với luật cũ là tổ chức tương hỗ cung cấp bảo hiểm vi mô, nguyên tắc cung cấp và sử dụng dịch vụ bảo hiểm cũng được sửa đổi để phù hợp với quy định pháp luật hiện hành, tập quán quốc tế và các cam kết quốc tế Việt Nam tham gia.
Quy định các loại hình bảo hiểm thành 3 loại cơ bản theo thông lệ quốc tế là bảo hiểm nhân thọ, bảo hiểm phi nhân thọ và bảo hiểm sức khỏe và bảo hiểm bắt buộc, giới hạn lại để phản ánh đúng bản chất của loại hình bảo hiểm này.
Trong những điểm mới này có nội dung liên quan đến việc “Doanh nghiệp bảo hiểm phải giải thích rõ và có bằng chứng xác nhận việc bên mua bảo hiểm đã được doanh nghiệp bảo hiểm giải thích đầy đủ và hiểu rõ các nội dung này khi giao kết hợp đồng bảo hiểm”. Luật Kinh doanh bảo hiểm hiện hành không có quy định về việc doanh nghiệp bảo hiểm phải giải thích rõ và có bằng chứng xác nhận việc bên mua bảo hiểm đã được doanh nghiệp bảo hiểm giải thích đầy đủ và hiểu rõ các nội dung này khi giao kết hợp đồng bảo hiểm, nhất là các điều khoản loại trừ (điều khoản khiến cho khách hàng không được bồi thường khi xảy ra sự kiện bảo hiểm). Trên thực tế, nhiều doanh nghiệp chỉ cung cấp các điều khoản loại trừ sau khi đã phát hành hợp đồng cho khách hàng, nhiều khách hàng chủ quan không đọc kỹ hợp đồng và các điều khoản loại trừ khi công ty bảo hiểm phát hành hợp đồng nên khi xảy ra sự kiện bảo hiểm đã không được bồi thường, từ đó gây mất niềm tin cho khách hàng khi tham gia bảo hiểm.
Do tính chất của hợp đồng bảo hiểm là do một bên soạn thảo nên trên thực tế đã phát sinh nhiều vụ tranh chấp khi DNBH từ chối bồi thường và khách hàng cho rằng mình không được tư vấn để hiểu rõ về điều khoản loại trừ khi giao kết hợp đồng bảo hiểm.
Theo thông lệ quốc tế, các nước còn có quy định DNBH phải có thư lưu ý khách hàng về các nội dung quan trọng trong hợp đồng bảo hiểm (trong đó có điều khoản loại trừ). Ông Ngô Việt Trung – Cục trưởng Cục Quản lý, giám sát bảo hiểm cho biết, để giảm thiểu thủ tục hành chính, nâng cao trách nhiệm của DNBH mà vẫn đảm bảo được quyền lợi của khách hàng, Dự thảo này đã bổ sung nội dung: “Doanh nghiệp bảo hiểm phải giải thích rõ và có bằng chứng xác nhận việc bên mua bảo hiểm đã được doanh nghiệp bảo hiểm giải thích đầy đủ và hiểu rõ các nội dung này khi giao kết hợp đồng bảo hiểm”. Như vậy, bằng chứng xác nhận có thể là một văn bản riêng, có thể là chữ ký của bên mua bảo hiểm tại Giấy yêu cầu bảo hiểm xác nhận về việc đã được giải thích về hợp đồng bảo hiểm, bao gồm cả điều khoản loại trừ bảo hiểm hoặc cũng có thể là bằng chứng khác để phù hợp cả trong trường hợp giao kết hợp đồng bảo hiểm điện tử.
Song song với đó, bên mua bảo hiểm cũng phải nghĩa vụ kê khai đầy đủ, chính xác mọi thông tin có liên quan đến hợp đồng bảo hiểm theo yêu cầu của doanh nghiệp bảo hiểm theo quy định tại Luật này để tránh xảy ra tranh chấp khi có sự kiện bảo hiểm.
Kim Chung (mof.gov.vn)
