Những chuyên gia Liên Xô đầu tiên tại Việt Nam

Chuyên gia N. K. Gryaznov

Người Pháp đã dừng việc thăm dò dầu khí tại nước ta vào năm 1925. Những tư liệu của họ để lại về triển vọng dầu khí tại Việt Nam không nhiều. Với khát khao cháy bỏng về việc tìm thấy dầu mỏ và phát triển ngành Dầu khí Việt Nam, Chính phủ đã có hàng loạt chính sách về giáo dục cũng như ngoại giao để thực hiện khát khao ấy. Cuối năm 1958, chuyên gia Nikolai Kensorinovich Gryaznov của Liên Xô tới Việt Nam theo lời mời từ Chính phủ. Ông là chuyên gia Liên Xô trong lĩnh vực địa chất, dầu khí đầu tiên đặt chân tới Việt Nam.

Theo các tư liệu từ cuốn sách “Đường tới kho báu rồng vàng”, Gryaznov sinh ngày 19-12-1904 trong một gia đình nông dân, ủng hộ những người Bolshevik. Sau khi làm thợ cơ khí và trợ lý thợ máy ở các xí nghiệp, Gryaznov thi đỗ vào khoa công nhân của Viện Kỹ thuật điện Leningrad, sau đó ông tiếp tục thi vào Học viện Dầu mỏ Moskva.

Năm 1935, Gryaznov nhận bằng chuyên ngành kỹ sư địa chất và sau đó tham gia đoàn thăm dò đặc biệt của Ủy ban Nhân dân công nghiệp nặng Liên Xô, chuyên tìm kiếm các tài nguyên khoáng sản ở vùng Tân Cương (Trung Quốc). Ông làm việc ở đây trong gần 3 năm và trở về nước. Tại Liên Xô, ông tiếp tục làm việc trên cương vị nhà địa chất học cao cấp của Tập đoàn Tuymazaneft tại vùng dầu khí rất triển vọng Ural-Povolzia, còn được gọi là Baku thứ hai.

Tháng 5-1942, Gryaznov được mời về làm việc tại Ủy ban Nhân dân Liên Xô về công nghiệp dầu khí ở Moskva. Trong quá trình làm việc, ông đã hai lần được tặng thưởng Huân chương Danh dự cho các đóng góp trong lĩnh vực công nghiệp dầu mỏ.

Chuyên gia S. K. Kitovani được các cộng sự người Việt đón ở ga Hàng Cỏ năm 1959

Năm 1952, Gryaznov làm việc tại Mông Cổ. Những năm 1955-1956, ông làm việc tại CHDC Đức, Trung Quốc, Bắc Triều Tiên. Sau đó, ông làm việc tại Trung Quốc, Iran, Campuchia, Somalia... trên cương vị chuyên gia và nhà cố vấn.

Năm 1959, Gryaznov tới Việt Nam và đưa ra bản Kế hoạch công tác phát hiện những vùng có triển vọng dầu lửa ở nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Trên cơ sở bản kế hoạch này, Chính phủ Việt Nam đã có những bước triển khai tiếp theo để năm 1961 cho ra đời bản báo cáo “Triển vọng dầu khí ở nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa”.

Tháng 4-1961, bản báo cáo “Triển vọng dầu khí ở nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa” được công bố. Đây là công trình có quy mô lớn đầu tiên của nước ta về nghiên cứu địa chất và đánh giá triển vọng dầu khí trên một vùng lãnh thổ rộng lớn. Bản báo cáo này là cơ sở quan trọng ban đầu định hướng một cách khoa học cho công tác tìm kiếm, thăm dò dầu khí về sau. Tác giả của công trình này là chuyên gia Shota Kapitonovich Kitovani, vị chuyên gia Liên Xô thứ 2 tới Việt Nam.

Những chuyên gia Liên Xô đầu tiên tại Việt Nam

Kitovani sinh ngày 9-4-1921 tại Tbilisi trong gia đình của một người làm vườn. Tuy mồ côi cha từ năm 6 tuổi, nhưng ông vẫn được mẹ cho học hành đầy đủ. Năm 1938, ông tốt nghiệp trung học và thi đỗ khoa địa chất, địa lý tại Đại học quốc gia Tbilisi. Trong năm học cuối, ông đã làm việc với tư cách là nhà sưu tập ở văn phòng khảo sát địa chất của Tập đoàn Gruzneft.

Khi chiến tranh thế giới thứ 2 bước vào giai đoạn ác liệt, Kitovani được điều đến Moskva, tham gia các khóa học sĩ quan ngắn hạn tại Học viện Hóa học quân sự. Tháng 9-1943, với quân hàm thiếu úy, Kitovani được điều đến mặt trận Ukraina.

Kitovani ở lại trong quân đội đến tháng 10-1945 với chức vụ trưởng bộ phận hóa học của tiểu đoàn công binh. Sau khi xuất ngũ vào tháng 10-1945, ngay tháng 12-1945, ông được đưa trở lại vị trí công tác cũ tại văn phòng thăm dò địa chất của Tập đoàn Gruzneft. Ông làm việc tại đây đến tận thời điểm sang Việt Nam năm 1959.

Tại Việt Nam, ông làm việc với nhiều cộng sự người Việt, đặc biệt gắn bó với cán bộ địa chất Nguyễn Giao - người sau này trở thành Tổng giám đốc của Vietsovpetro. Vài năm sau khi rời Việt Nam về nước, Kitovani và ông Nguyễn Giao đã gặp lại nhau khi ông Giao bảo vệ luận án Phó tiến sĩ tại Liên Xô. Trong hồi ký của mình, ông Nguyễn Giao nhận xét chuyên gia Kitovani là người hết mình vì công việc, sống tình cảm với đồng nghiệp. “Khi đi khảo sát thực tế, thức ăn không đủ. Sau khi đi thực địa về, tôi gần như lả đi. Ông Kitovani luôn dúi cho tôi suất ăn thêm và nói “ăn đi, ăn đi”. Nhưng tôi đáp rằng tất cả phải có suất ăn như nhau. Chỉ khi tôi ở Hà Nội và ông Kitovani gọi tôi tới khách sạn để mời ăn bữa tối, tôi mới không để ông phải giục lần thứ hai”, ông Giao viết trong hồi ký.

Bản báo cáo “Triển vọng dầu khí ở nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa” đã chỉ ra hướng thăm dò trong suốt một khoảng thời gian dài sau này với hàng trăm giếng khoan khắp Đồng bằng sông Hồng. Năm 1975 tìm thấy giếng khoan đầu tiên có khí, năm 1981 đưa vào khai thác thương mại dòng khí đầu tiên, đó là thành quả bắt nguồn từ nền tảng của bản báo cáo.

Có thể nói chuyên gia Kitovani và cộng sự đã đặt những chỉ dấu đầu tiên trên con đường phát triển ngành Dầu khí Việt Nam. Trân trọng những đóng góp của chuyên gia Kitovani, Tập đoàn Dầu khí Việt Nam (Petrovietnam) đã dành một gian trong phòng truyền thống để nói về công việc của ông tại Việt Nam.

Thanh Hiếu